Η επιστήμη της Ψυχολογίας είναι μια σχετικά σύγχρονη επιστήμη που μετρά κάτι παραπάνω από 100 χρόνια ζωής. Είναι μια επιστήμη που μελετά από την δική της σκοπιά όλες τις εσωτερικές και εξωτερικές συμπεριφορές του ανθρώπου. Ασχολείται με τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τις πράξεις, τα κίνητρα και το τελικό αποτέλεσμα όλων αυτών, όπως τελικά διαφαίνεται στην εικόνα του ανθρώπου προς τα έξω. Οι ψυχολόγοι προσπαθούμε να κατανοήσουμε, να αναλύσουμε και να ερμηνεύσουμε την ανθρώπινη συμπεριφορά ( εσωτερική και εξωτερική) και όσοι από εμάς είμαστε και ψυχοθεραπευτές, να βοηθήσουμε τους πελάτες μας να αλλάξουν, να θεραπεύσουν συμπεριφορές που τους δημιουργούν πρόβλημα στη λειτουργικότητα τους.
Το ζήτημα του βάρους, το να είναι κάποιος υπέρβαρος και παχύσαρκος ή λιποβαρής και ανορεξικός, είναι ένα θέμα που το μελετά και η ψυχολογία από την σκοπιά της.
Το τι είναι φυσιολογικό βάρος για έναν άνθρωπο είναι κάτι που καθορίζεται από τα γονίδια του και τον σωματότυπο του. Για κάθε άνθρωπο, το ιδεατό βάρος είναι διαφορετικό. Υπάρχουν δείκτες μέτρησης όμως, όπως το BMI και λιπομετρητικές συσκευές οι οποίες μας δίνουν ενδείξεις για το αν είμαστε λιποβαρείς, αν έχουμε βάρος σε φυσιολογικά αναμενόμενα επίπεδα, αν είμαστε υπέρβαροι ή παχύσαρκοι.
Πιθανοί ψυχολογικοί λόγοι για την παχυσαρκία:
Υπάρχουν ψυχολογικοί λόγοι που ένας άνθρωπος είναι παχύσαρκος; Ή που υποσυνείδητα διαλέγει να έχει περισσότερο βάρος από το ιδεατό του;
Φαίνεται πως υπάρχουν. Αυτό δείχνει η έρευνα και η κλινική πρακτική.
Ας αναφέρουμε εν συντομία μερικούς από αυτούς:
- Comforteating. Το να τρώμε για να νιώσουμε καλύτερα. Κάθε φορά που τρώμε και γεμίζουμε το στομάχι μας, ο εγκέφαλος μας εκκρίνει ενδορφίνες, τα εγγενή ηρεμιστικά του οργανισμού. Έτσι, πολλοί άνθρωποι συνηθίζουμε όταν νιώθουμε άγχος, στενοχώρια, μοναξιά ή ανία, να τρώμε για να νιώσουμε καλύτερα. Έτσι παίρνουμε πολλές περισσότερες θερμίδες από αυτές που χρειάζεται ο οργανισμός μας για να λειτουργήσει, τις οποίες αποθηκεύει σε λίπος.
- Όταν καταπονούμε τον οργανισμό μας με αυστηρές υποθερμιδικές δίαιτες, τότε ο εγκέφαλος μας, μας διατάζει να φάμε επειγόντως. Μπαίνουμε σε μια πρωτόγονη λειτουργία επιβίωσης. Έτσι εξηγούνται οι νυχτερινές επιδρομές στο ψυγείο και οι βουλιμικές κρίσεις. Παχαίνουμε λοιπόν, όταν στερούμε το σώμα μας από την τροφή που χρειάζεται για να επιβιώσει κι έτσι τρώμε ανεξέλεγκτα μετά, με αποτέλεσμα να παίρνουμε πάλι περισσότερες θερμίδες από όσες χρειαζόμαστε για να λειτουργήσουμε, τις οποίες αποθηκεύει το σώμα μας σε λίπος.
- Κάποιοι άνθρωποι, υποσυνείδητα διαλέγουν να είναι παχουλοί ώστε να γίνουνvisible, «ορατοί» στο περιβάλλον τους. Αυτό μπορεί να συμβεί και σε παιδιά και σε μεγάλους. Αν οι γύρω μας δεν ασχολούνται μαζί μας, τότε αν παχύνουμε, αν μεγαλώσει ο όγκος μας τότε ίσως μας προσέξουν. Ίσως να ασχοληθούν μαζί μας και με αρνητικό τρόπο, με το να μας κάνουν παρατηρήσεις για το βάρος μας, αλλά ακόμα και η αρνητική σημασία είναι σημασία για τον άνθρωπο.
- ʼλλοι άνθρωποι υποσυνείδητα διαλέγουν να είναι παχουλοί ώστε να μην είναι ελκυστικοί. Για παράδειγμα, μια παντρεμένη γυναίκα που δεν είναι ευτυχισμένη στο γάμο της, αλλά δεν θέλει να απατήσει τον σύζυγό της, ούτε να χωρίσει, τότε μπορεί υποσυνείδητα να διαλέξει να παχύνει ώστε να μην την προσέχουν οι άλλοι άντρες και να μην έχει πειρασμούς.
- Και κάποιοι άλλοι υποσυνείδητα διαλέγουν να παχύνουν για να τιμωρήσουν τον εαυτό τους και να εξιλεωθούν από τυχόν ενοχές. Κάτι τέτοιο μπορεί να παρατηρηθεί σε ένα άτομο που είναι θύμα οποιασδήποτε κακοποίησης.
Αντικίνητρα για το αδυνάτισμα
- Όλοι οι παραπάνω πιθανοί ψυχολογικοί λόγοι για την παχυσαρκία, μπορούν να λειτουργήσουν ως αντικίνητρα, ώστε ένα άτομο που προσπαθεί να αδυνατίσει, να μην τα καταφέρνει.Και εκεί έρχεται η βοήθεια της ψυχοθεραπείας στο άτομο για να καταφέρει να υπερβεί τα αντικίνητρα αυτά. Όταν το υποσυνείδητο μας σαμποτάρει τις προσπάθειες μας να αδυνατίσουμε, τότε η ψυχοθεραπεία ως μέσον διερεύνησης του υποσυνειδήτου και θεραπείας των ενοχών, των φόβων και των ανασφαλειών, βοηθάει στο να βρούμε ποια είναι τα δικά μας αντικίνητρα και να τα εξαλείψουμε.
- Αντικίνητρα για την άσκηση. Δεν αρκεί μόνο να σταματήσουμε τοovereating, το να τρώμε δηλαδή περισσότερο από όσο χρειαζόμαστε για να αδυνατίσουμε. Χρειάζεται και να επιδοθούμε στην άσκηση. Και την αερόβια για το κάψιμο λίπους, και την αναερόβια για το κτίσιμο του μυϊκού μας συστήματος. Πολλοί άνθρωποι όμως, ενώ ξεκινούν με ενθουσιασμό ένα πρόγραμμα άσκησης, πολύ σύντομα το εγκαταλείπουν. Λένε πως βαριούνται, κουράζονται, δεν βρίσκουν χρόνο κτλ. Εδώ έχουμε ένα υποσυνείδητο αντικίνητρο. Το υποσυνείδητο του ατόμου, σαμποτάρει την προσπάθεια του για αδυνάτισμα. Εκεί έρχεται η βοήθεια της ψυχοθεραπείας, στο να διαγνώσει αυτό το αντικίνητρο και να βοηθήσει το άτομο να το υπερβεί και να το μετατρέψει σε κίνητρο για άσκηση και ζωή. Πολλές φορές η υποσυνείδητη άρνηση για άσκηση μπορεί να υποδηλώνει μια υποβόσκουσα κατάσταση κατάθλιψης. Η ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει το άτομο να αναγνωρίσει ότι έχει καταθλιπτικά στοιχεία, τα οποία να διαχειριστεί ψυχοθεραπευτικά και να τα υπερβεί. Εξάλλου, η άσκηση είναι ένα φυσικό αντικαταθλιπτικό!
Λιποβαρή άτομα και νευρική ανορεξία
Συνήθως ασχολούμαστε περισσότερο με την παχυσαρκία, επειδή είναι το πιο συχνό πρόβλημα βάρους στη σύγχρονη εποχή. Υπάρχει όμως και το αντίθετο πρόβλημα. Ένα άτομο δηλαδή να είναι λιποβαρές ή να πάσχει από νευρική ανορεξία.
Τα ψυχολογικά αίτια για να είναι ένα άτομο λιποβαρές, συνήθως έχουν να κάνουν με την ελκυστικότητα του και την εικόνα του σώματος του. Συναντούμε συνήθως ανησυχητικά χαμηλό βάρος σε γυναίκες οι οποίες πείθονται από την βιομηχανία της μόδας και της εικόνας, πως το ιδεατό κορμί είναι το ψηλό και υπερβολικά αδύνατο. Ένας δηλαδή σωματότυπος, αυτός του αδύνατου ανθρώπου, επιβάλλεται ως ο ιδανικός. Υπάρχουν όντως άνθρωποι που γεννιούνται με τα γονίδια να είναι αδύνατοι. Όσο και να τρώνε, δεν παχαίνουν. Αυτοί όμως είναι μια πολύ μικρή μερίδα του συνολικού πληθυσμού. Οι περισσότεροι από εμάς, ειδικά στην Κύπρο που είναι μια μεσογειακή χώρα, έχουμε γονίδια για να είμαστε πιο «γεμάτοι» από ότι προστάζει η μόδα και πάλι να έχουμε φυσιολογικά ποσοστά λίπους και βάρους στον οργανισμό μας.
Η νευρική ανορεξία (ή ψυχογενής ανορεξία), είναι μια πολύ σοβαρή ασθένεια η οποία μπορεί να οδηγήσει μέχρι και στον θάνατο. Συνήθως τα άτομα που παθαίνουν ανορεξία, ξεκινούν από μια αυστηρή υποθερμιδική δίαιτα και σταδιακά καταλήγουν στο να μειώνουν στο ελάχιστο την τροφή με αποτέλεσμα να χάνουν πολύ βάρος, να μειώνεται στο ελάχιστο το λίπος στον οργανισμό τους, οι γυναίκες να σταματούν να έχουν περίοδο και ο οργανισμός τους να εξασθενεί. Παρόλα αυτά το άτομο εξακολουθεί να πιστεύει πως είναι παχύσαρκο, βλέπει τον εαυτό του στον καθρέφτη και ενώ είναι σκελετωμένο, πιστεύει πως ακόμα είναι παχουλό. Υπάρχουν θεωρίες που υποστηρίζουν πως η νευρική ανορεξία έχει καθαρά ψυχολογικά αίτια και άλλες πως προκαλείται από την αυστηρή δίαιτα.
Όπως και να χει το πράγμα όμως, η αντιμετώπιση της νευρικής ανορεξίας πρέπει να γίνεται από μια ομάδα ειδικών. Παθολόγο, ψυχίατρο, ψυχολόγο-ψυχοθεραπευτή, ενδοκρινολόγο και διατροφολόγο. Στο εξωτερικό υπάρχουν ειδικά κέντρα αντιμετώπισης της νευρικής ανορεξίας. Στην Κύπρο, δυστυχώς, δεν έχουμε ακόμα κάτι τέτοιο. Αν προσέξετε συμπτώματα ανορεξίας σε άτομο του περιβάλλοντος σας, τότε πρέπει να το πιέσετε, ακόμα και εξαναγκάσετε να επισκεφτεί τους ειδικούς. Γιατί τα άτομα αυτά δεν παραδέχονται, δεν πιστεύουν πως έχουν πρόβλημα και στόχος τους πάντοτε είναι να αδυνατίσουν παραπάνω έστω κι αν έχουν φτάσει στα όρια της ανθρώπινης εξάντλησης. Και δυστυχώς, η κατάληξη της νευρικής ανορεξίας, αν δεν αντιμετωπιστεί θεραπευτικά, είναι ο θάνατος.
Η επιστήμη της ψυχολογίας ασχολείται και με την διάγνωση, ανάλυση και αντιμετώπιση των προβλημάτων που έχουν σχέση με το βάρος του ανθρώπου από την δική της σκοπιά. Σε συνεργασία με άλλες επιστήμες όπως την ιατρική και τις σχετικές ειδικότητες της, την διατροφολογία την φυσική αγωγή μπορεί να συνεισφέρει στην αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων.
Θέκλα Πετρίδου
Ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια.
Το παρόν δημοσιεύτηκε ως κεφάλαιο σε ενημερωτικό βιβλίο που εξέδωσε το ιδιωτικό νοσοκομείο Αρεταίειο το 2010 υπό την αρχισυνταξία της Δρος Στέλιας Καδή, Ενδοκρινολόγου
