Έχω ακούσει πάμπολλες φορές εκφράσεις του τύπου : « ο καημένος έχει πρόβλημα, οι γονείς του χώρισαν όταν ήταν μικρός», «έτσι εξηγείται η συμπεριφορά της, είναι παιδί χωρισμένων γονιών» ή και το ακόμα πιο τραγελαφικό από μια παλιά δασκάλα της κόρης μου : «είναι πολύ ισορροπημένο παιδί! Δεν της φαίνεται καθόλου πως οι γονείς της είναι χωρισμένοι!»….
Εκφράσεις συνηθισμένες στην κυπριακή κοινωνία που αντανακλούν φυσικά σταθερά πιστεύω και πεποιθήσεις της. Πως τα παιδιά που προέρχονται από διαζευγμένες οικογένειες είναι παιδιά προβληματικά που χρήζουν ειδικής μεταχείρισης και είναι … κρίμα!
Είναι φυσικό μια κοινωνία να θέλει να διατηρεί τις ισορροπίες της και σ αυτό το πνεύμα να προσπαθεί να πείσει τους ανθρώπους να παραμείνουν στους γάμους τους και να μη χωρίζουν. Ένα από τα κυριότερα επιχειρήματα που χρησιμοποιούν γονείς, συγγενείς και φίλοι για να σε πείσουν να μη χωρίσεις είναι πως τα παιδιά σου θα πάθουν μεγάλη και αναπότρεπτη ζημιά.
Σίγουρα ένα διαζύγιο είναι ένας θάνατος, ή καλύτερα η τυπική πράξη ενός τελειωμένου θανάτου. Σίγουρα προκαλεί αισθήματα στενοχώριας, θλίψης ή ακόμα και κατάθλιψης σε όλα τα μέλη της οικογένειας. Ακόμα και σαυτόν που παίρνει την πρωτοβουλία για το χωρισμό. Δεν υπάρχουν όμως αποδείξεις πως ένα διαζύγιο προκαλεί μακροχρόνια στα παιδιά τις ζημιές που πιστεύει ο απλός κόσμος. Κάθε άλλο. Οι έρευνες αποδεικνύουν πως τα παιδιά επηρεάζονται αρνητικά από ένα διαζύγιο όταν οι γονείς τους χειριστούν λανθασμένα τόσο το χωρισμό όσο και τα ίδια. Επιπλέον εάν υπάρχουν σοβαρά προβλήματα σε ένα γάμο, καθημερινοί τσακωμοί, βία, ψυχρότητα μεταξύ των συντρόφων, παράλληλες σχέσεις, εξευτελισμοί και παρόλα αυτά το ζευγάρι δε χωρίζει, τότε τα παιδιά βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο για να πάθουν σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα στην πορεία της ζωής τους.
Από την επαγγελματική μου πείρα ως ψυχολόγος, περισσότερες φορές συναντώ αίτια ψυχολογικών προβλημάτων σε σαθρούς γάμους που εξακολουθούν να υφίστανται, παρά σε πολιτισμένα διαζύγια. Αυτό βέβαια το έχουμε εξαντλήσει ήδη σε προηγούμενο άρθρο. Αυτή τη φορά θέλω να επικεντρωθούμε στους τρόπους που μπορούμε να αντιμετωπίσουμε καλύτερα τα παιδιά μας σε ένα διαζύγιο ώστε να τα βοηθήσουμε να βιώσουν όσο πιο φυσικά γίνεται αυτήν την εμπειρία ώστε να μην τους μείνουν ψυχολογικά κατάλοιπα στο μέλλον.
- Με το παράδειγμά μας. Όπως όλα τα πράγματα διδάσκονται πιο εύκολα στα παιδιά με το καλό παράδειγμα έτσι και σαυτήν την περίπτωση. Εμείς οι ίδιοι πρέπει να είμαστε σίγουροι για το ορθόν της απόφασής μας, ή αν δεν είναι δική μας να προσπαθήσουμε να το χωνέψουμε και να το πάρουμε απόφαση, ώστε να ελευθερώσουμε τον εαυτό μας από ενοχές και αλληλοκατηγορίες σε σχέση με τα παιδιά. Αν νιώθουμε ένοχοι απέναντι στα παιδιά μας, ακόμα και αν δεν τους το λέμε ξεκάθαρα, τα παιδιά το διαισθάνονται και επηρεάζονται αρνητικά. Ή αν νιώθουμε μέσα μας πολύ αδικημένοι που ο σύντροφός μας μας εγκαταλείπει και πιστεύουμε πως εγκαταλείπει και τα παιδιά μας, τότε επίσης τα φορτώνουμε με ένα βαρύ αρνητικό συναισθηματικό φορτίο. Έχουμε ξαναμιλήσει αρκετές φορές για το φαινόμενο της αυτοεκπληρούμενης προφητείας. Αν εγώ πιστεύω πως τα παιδιά μου θα τραυματιστούν βαρύτατα από το διαζύγιο, τότε θα λειτουργώ με τέτοιο τρόπο ώστε θα τους το εμπεδώσω και τελικά θα συμβεί.
- Συζητούμεειλικρινά με τα παιδιά μας και δεν τα αφήνουμε απέξω αμέτοχους θεατές στο δράμα που περνά η οικογένεια. Τα παιδιά έχουν λόγο σε ο,τι συμβαίνει επειδή τους αφορά άμεσα. Ο λόγος τους όμως δεν είναι να πάρουν αυτά αποφάσεις για το αν θα μείνουν μαζί οι γονείς τους ή θα χωρίσουν. Δικαιούνται να μιλήσουν για το πώς αισθάνονται για αυτό που συμβαίνει, να συζητήσουν τον πόνο τους, τους φόβους τους, τις ανασφάλειές τους σε σχέση με την καινούρια κατάσταση. Πολλοί γονείς αποφεύγουμε να μιλούμε ανοιχτά με τα παιδιά μας για τέτοια θέματα επειδή δεν αντέχουμε να ακούσουμε αρνητικά πράγματα για εμάς. Έτσι προτιμούμε να μη συζητούμε μαζί τους και τους στερούμε την ευκαιρία να εκφράσουν αυτά που νιώθουν και να πάρουν βοήθεια από εμάς ή έναν ειδικό για να αντιμετωπίσουν τα συναισθήματά τους.
- Διαβεβαιώνουμε τα παιδιά μας πως σε καμιά περίπτωση δενφταίνε αυτά για το χωρισμό των γονιών τους. Τα μικρά παιδιά έχουν την τάση να παίρνουν πάνω τους την ευθύνη για οτιδήποτε κακό συμβαίνει στην οικογένεια. Για αυτό ευθυνόμαστε κι εμείς βέβαια που συνεχώς τους θυμώνουμε, μεγαλοποιούμε τα σφάλματά τους και πολλές φορές βγάζουμε πάνω τους τα νεύρα μας χωρίς να το καταλαβαίνουμε. Έτσι και στο χωρισμό τους έρχεται πολύ φυσικό να πιστέψουν πως ο μπαμπάς φεύγει από το σπίτι επειδή αυτά ήταν άταχτα, δεν έκαναν τα μαθήματά τους κλπ. Χρειάζεται λοιπόν να τους διαβεβαιώσουμε πειστικά πως δε φταίνε αυτά για τις αποφάσεις των μεγάλων. Χωρίζουμε επειδή η δική μας σχέση δεν πάει καλά, επειδή δεν τα βρήκαμε μεταξύ μας εμείς και όχι επειδή τα παιδιά μας κούρασαν ή δεν μας άφηναν χρόνο να βρεθούμε μόνοι μας, πράγματα που δυστυχώς λένε στα παιδιά πολλοί γονείς που χωρίζουν. Εδώ βέβαια μπαίνει και το θέμα της ψυχολογικής υποστήριξης ενός γονιού σε χωρισμό από το οικογενειακό περιβάλλον και το φιλικό, θέμα που αναλύσαμε πριν μερικούς μήνες. Αν ο γονιός έχει την υποστήριξη και τη στήριξη των δικών του ανθρώπων τότε δε θα είναι ευάλωτος στο να ξεσπά στα παιδιά του και να τους επιρρίπτει ευθύνες.
- Διαβεβαιώνουμε τα παιδιά πως ο,τι και να κάνουν αυτά δεν υπάρχει περίπτωση να τα ξαναβρούμε μεταξύ μας. Τα μικρά παιδιά συνήθως προσπαθούν να βρουν τρόπο να ξανασμίξουν οι γονείς τους. Νιώθουν μεγάλη ευθύνη στους ώμους τους την επανασύνδεση των γονιών τους. Δυστυχώς κάποιες κλασικές κινηματογραφικές ταινίες και τηλεοπτικές σειρές εμπεδώνουν στα παιδιά αυτή τη νοσηρή κατάσταση. Νοσηρή επειδή η τυχόν επανασύνδεση του ζευγαριού αν και όταν συμβεί είναι πάλι θέμα που αφορά το ζευγάρι και όχι το παιδί και αν για κάτι τέτοιο παίξουν ρόλο οι ενοχές του γονιού έναντι στο παιδί του τότε δε θα έχει αποτέλεσμα. Είμαστε μαζί επειδή περνούμε καλά ως ζευγάρι και είμαστε ευχαριστημένοι από την κοινή ζωή μας και όχι για να ικανοποιήσουμε τα παιδιά μας ή οποιονδήποτε άλλο συγγενή. Είναι μεγάλη ευεργεσία προς τα παιδιά μας να τους αλαφρώσουμε από την ευθύνη της επανασύνδεσής μας και να τους αφήσουμε έτσι να ζήσουν όσο πιο πολύ γίνεται την ηλικία τους χωρίς σκοτούρες και έγνοιες των μεγάλων.
- Υποδεικνύουμε στα παιδιά μας πως δεν είμαστε η μοναδική οικογένεια που χώρισε. Τα παιδιά ίσως νιώσουν πως έχουν μια διαφορετικότητα και αρχίσουν να συγκρίνουν τον εαυτό τους με φίλους τους που οι γονείς τους ζούνε μαζί και να νιώθουν μειονεκτικά απέναντι σε αυτά τα παιδιά. Η αλήθεια όμως είναι πως δυστυχώς πάνω από 40% των συμμαθητών των παιδιών μας προέρχονται από οικογένειες που έχουν ζήσει το διαζύγιο. Αν τους υποδείξουμε ποιοι φίλοι τους βρίσκονται επίσης στην ίδια θέση με αυτούς θα νιώσουν καλύτερα. Στις ηλικίες αυτές παίζει πολύ παρήγορο και βοηθητικό ρόλο η αίσθηση ότι και πολλά άλλα παιδιά βρίσκονται στη θέση μου και δε χάλασε ο κόσμος αν οι γονείς σου χωρίσουν.
- Προσπαθούμε να αλλάξουν όσο το δυνατόν λιγότερο οι συνήθειες και η ψυχαγωγία των παιδιών. Δεν είναι καθόλου καλή ιδέα μαζί με αυτήν τη μεγάλη αλλαγή της αποχώρησης ενός γονιού από το σπίτι, ναλλάξουμε ταυτόχρονα και σπίτι και γειτονιά και σχολείο και φίλους…
- Δε βιαζόμαστε να βάλουμε νέα πρόσωπα στη ζωή των παιδιών. Τα παιδιά χρειάζονται αρκετό χρόνο, τουλάχιστον 6 μήνες για να χωνέψουν το διαζύγιο των γονιών τους. Δεν μπορούν αμέσως να δεχθούν ένα νέο σύντροφο του γονιού τους στη ζωή τους. Τα γκομενικά μας και οι περιπέτειές μας ας μείνουν λοιπόν για μας και ας κρατήσουμε μια διακριτικότητα και σεβασμό απέναντι στα παιδιά σε αυτό το θέμα. Εξάλλου ούτε κι εμείς είμαστε έτοιμοι για σοβαρές σχέσεις και δεύτερους γάμους τόσο σύντομα μετά από έναν χωρισμό. Μετά από 1 χρόνο τουλάχιστον τα παιδιά θα έχουν συνηθίσει στη νέα πραγματικότητα της ζωής τους και θα είναι πιο ανοιχτά σε περισσότερες αλλαγές όπως ένας νέος σύντροφος για το διαζευγμένο γονιό τους. Σε ένα επόμενο άρθρο ίσως αναλύσουμε περισσότερο την είσοδο ενός νέου συντρόφου σε μια μονογονεϊκή οικογένεια.
- Απαγορεύουμε σε παππούδες, γιαγιάδες, φίλους και συγγενείς να επηρεάζουν τα παιδιά μας εναντίον της απόφασής μας για διαζύγιο. Η ψυχολογία των παιδιών μας πρέπει να είναι σεβαστή τόσο από εμάς όσο και από τους γύρω μας. Μόνο σύγχυση και αντιφατικά συναισθήματα για τους γονείς του μπορεί να προκαλέσει σε ένα παιδί η συζήτηση με τρίτους για αυτά τα θέματα και έμμεσα η επιφόρτιση του με ευθύνες για το διαζύγιο.
- Αποφεύγουμε να κατηγορούμε τον άλλο γονιό στο παιδί. Όσο κι αν μας πνίγει το δίκιο το να του κατηγορήσουμε τον άλλο γονιό και να του χαλάσουμε την εικόνα που έχει για αυτόν μόνο ζημιά στο ίδιο το παιδί μας θα προκαλέσουμε. Αργότερα, όταν μεγαλώσει θα μπορέσει μόνο του να κρίνει. Και άλλωστε τι σημασία έχει να αποδείξουμε πως ο άλλος φταίει ή δεν είναι επαρκής ως σύζυγος; Σημασία έχει εμείς να βρούμε την ευτυχία μας και τα παιδιά μας να ζουν μαζί μας σε μια ευτυχισμένη κατάσταση. Ή αν είμαστε ο γονιός του Σαββατοκύριακου, αυτός δηλαδή που δε μένει πια με τα παιδιά, σημασία έχει τις ώρες που έχουμε μαζί τους να τις περνούμε ποιοτικά και να τους χαρίζουμε καλές στιγμές που να θυμούνται πάντα και όχι να τους χαλούμε τη σχέση που έχουν με τον άλλο γονιό τους και κατεπέκταση με τον εαυτό τους.
- Είμαστε υποχρεωμένοι απέναντι στα παιδιά μας να αναλάβουμε την ευθύνη του εαυτού μας ώστε να ξεπεράσουμε γρήγορα το διαζύγιο και να μην ζούμε σε μια διαρκή μιζέρια μετά από αυτό. Χρησιμοποιώ τη λέξη «υποχρεωμένοι» παρόλο που τη θεωρώ πολύ βαριά λέξη, για να τονίσω πόσο σημαντικό είναι να μην μεταδίδουμε στα παιδιά μας μιζέρια και διαρκή θλίψη. Είναι φυσικό τους πρώτους 3-6 μήνες να είμαστε πολύ λυπημένοι και να βιώνουμε πένθος για τη διάλυση του γάμου μας. Είναι καλό όμως για τον εαυτό μας και τα παιδιά μας να ανανήψουμε μετά από αυτό και να ξαναβρούμε τη χαρά και τη ζωντάνια μας. Αυτό που επηρεάζει περισσότερο από όλα τα παιδιά μας όταν μεγαλώνουν είναι η δική μας ψυχική κατάσταση και ισορροπία. Στο πλαίσιο αυτής της προσέγγισης το να βγαίνουμε έξω, να φλερτάρουμε, να ζούμε τη δική μας προσωπική ζωή μας βοηθά στο να αποφορτιζόμαστε συναισθηματικά και να γεμίζουμε τις μπαταρίες μας ώστε να είμαστε καλύτερα και καλύτεροι με τα παιδιά μας.
Αυτά τα δέκα σημεία εν ολίγοις θεωρώ πρωτίστως σημαντικά για την βοήθεια που μπορούμε να δώσουμε εμείς στα παιδιά μας ώστε να περάσουν την περίοδο του διαζυγίου όσο πιο ανώδυνα γίνεται. Σίγουρα είναι το ιδανικό οι οικογένειες να μη χωρίζουν και οι γάμοι να μένουν για πάντα καλά. Η ζωή όμως δεν είναι παραμύθι και όλοι έχουμε δικαίωμα στην ευτυχία. Ακόμα κι αν είμαστε γονείς. Κι αν η ευτυχία μας είναι έξω από το γάμο μας, αν ο γάμος μας μας κάνει δυστυχισμένους τότε θα χωρίσουμε και θα αναλάβουμε υπεύθυνα τον εαυτό μας και τα παιδιά μας.
Και να σας πω κάτι; Δεν υπάρχει τέλεια παιδική ηλικία, ούτε ενήλικας που να μην κουβαλά παιδικά τραύματα. Ούτε ένας. Στο χέρι είναι του καθενός να επεξεργάζεται την κληρονομιά του και να βγάζει απαυτήν ο,τι καλύτερο. Γιαυτό το «είμαι παιδί χωρισμένων γονιών» δεν μπορεί να αποτελέσει δικαιολογία για να μένουμε στάσιμοι στα προβλήματά μας, ούτε και για μας τους ίδιους!
Θέκλα Πετρίδου
Ψυχολόγος
το άρθρο πρωτοδημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Αγλαντζιά το 2006
