Η χρήση και η κατάχρηση εξαρτησιογόνων ουσιών αποτελεί ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα στη σύγχρονη κοινωνία και οπωσδήποτε είναι ένα φαινόμενο επιβαρυντικό και καταστροφικό τόσο για την κοινωνία την ίδια όσο και για τα μέλη της. Μέχρι πριν λίγα χρόνια, συνηθίζαμε να θεωρούμε πως τα ναρκωτικά είναι ένα κακό «μακριά από εμάς», θεωρώντας πως δεν απειλεί την κυπριακή κοινωνία. Η εξέλιξη των πραγμάτων όμως, μας έφερε στο σημείο όπου γονείς, εκπαιδευτικοί και κοινωνικοί επιστήμονες να αντιληφθούμε πως πρόκειται περί υπαρκτού προβλήματος που απειλεί και τα δικά μας παιδιά.

Πολλά γράφονται για τα ναρκωτικά. Περιγράφοντας την φύση, την χρήση και τις παρενέργειες της κάθε ουσίας. Την μορφή της εξάρτησης και αργού θανάτου που δημιουργεί και φυσικά τις μεθόδους θεραπείας και αντιμετώπισης αυτού του προβλήματος. Λίγα όμως γράφονται για την πρόληψη. Γι’ αυτόν τον λόγο, διάλεξα στο παρόν κείμενο να ασχοληθώ με τις αιτίες, και την πρόληψη του προβλήματος των ναρκωτικών.

Ο Scott Peck, διακεκριμένος αμερικανός ψυχίατρος και συγγραφέας ξεκινά το περίφημο βιβλίο του «The road less traveled», με την εξής φαινομενικά απλοϊκή, αλλά ουσιώδη διαπίστωση: Life is difficult, η ζωή είναι δύσκολη. Η ζωή είναι δύσκολη … Δεν είναι εύκολη η ζωή του ανθρώπου. Εμπόδια, δυσκολίες, απογοητεύσεις βρίσκουμε οι άνθρωποι καθημερινά στον δρόμο μας. Ο πόνος και η ταλαιπωρία είναι κομμάτια αναπόσπαστα της ανθρώπινης φύσης. Ίσως από τότε που πρωτοδαγκώσαμε τον απαγορευμένο καρπό στον κήπο του παραδείσου, «καταδικασθήκαμε» να ταλαιπωρούμαστε καθημερινά. Τα ναρκωτικά και η κάθε μορφής εξάρτηση, αποτελούν εύκολους δρόμους, διαθέσιμες διεξόδους στα προβλήματα του ανθρώπου, στην δύσκολη ζωή του.

Ο Scott Peck, συνεχίζει σε ένα επόμενο βιβλίο του, με τον τίτλο : “Furtheralong the road less traveled” , στο όγδοο κεφάλαιο να μιλά για την εξάρτηση ως μια «ιερή ασθένεια» (Addiction, The sacred disease,p.136)

I think that people who become slaves to alcohol and other drugs are people who want, who yearn, to go back to Eden – who want to reach Paradise, reach Heaven, reach home – more than most…..

But ofcourse, one cannot go back to Eden. One can only go forward through the painful desert. The only way to reach home is the hard way. But addicts, who have a terribly yearning to go home, are going the wrong way – back instead of forward……

«Πιστεύω πως οι άνθρωποι που γίνονται σκλάβοι στο αλκοόλ και σε άλλα ναρκωτικά, είναι άνθρωποι που θέλουν, επιθυμούν, να επιστρέψουν πίσω στην Εδέμ – που θέλουν να φτάσουν στον Παράδεισο, τον Ουρανό, να πάνε σπίτι- περισσότερο από τους περισσότερους…

Αλλά, φυσικά, ο άνθρωπος δεν μπορεί να πάει πίσω στην Εδέμ. Μπορεί να πάει μόνο μπροστά, διαμέσου της επώδυνης ερήμου. Ο μόνος τρόπος για να πλησιάσει το σπίτι, είναι ο δύσκολος δρόμος. Αλλά οι εξαρτημένοι άνθρωποι, που έχουν μια φοβερή επιθυμία να πάνε σπίτι, πάνε από τον λάθος δρόμο- πίσω αντί μπροστά…»

Θεωρώ πως η ουσία του προβλήματος της χρήσης και εξάρτησης ουσιών είναι αυτή. Η εύκολη λύση στα προβλήματα και αδιέξοδα της σύγχρονης εποχής.

Και ποια είναι αυτά τα προβλήματα που σπρώχνουν τους νέους στις εύκολες λύσεις;

Χαρακτηριστικά της σύγχρονης κοινωνίας που ενισχύουν το φαινόμενο της χρήσης:

1. Κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα
2. Κοινωνικά ξεριζώματα, παλιννόστηση, μετανάστευση
3. Εξασθένηση κοινωνικών αξιών και θεσμών.
4. Αποπροσανατολισμός του εκπαιδευτικού συστήματος
5. Αλλαγή στην δομή και στις λειτουργίες της οικογένειας
6. Φαρμακευτική κοινωνία
7. Καταναλωτισμός
8. Μέσα μαζικής ενημέρωσης – διαφήμιση
9. Διατάραξη ισορροπίας της φύσης – αστικοποίηση
10. Δυσοίωνες εργασιακές συνθήκες
11. Παράταση σπουδών
12. Οικονομική εξάρτηση από τους γονείς.

Η κοινωνική πραγματικότητα φαίνεται να είναι αρνητική και να ενισχύει την εμπλοκή σε παρεκκλίνουσες, προβληματικές συμπεριφορές

Οικογένεια:

1. Απουσία στενής σχέσης με γονείς
2. Έλλειψη παρακολούθησης και εποπτείας του παιδιού
3. Έλλειψη ενδιαφέροντος για τις δραστηριότητες του
4. Ασυνέπεια στις μεθόδους πειθαρχίας
5. Υπερβολική αυστηρότητα ή παραχωρητικότητα
6. Υπερβολική συναισθηματική εμπλοκή
7. Ακαταλληλότητα των γονιών να λειτουργήσουν ως θετικά πρότυπα μίμησης

Ομάδες συνομηλίκων

Στο παρελθόν, έχει δοθεί μεγάλοι έμφαση στον αρνητικό ρόλο που παίζουν οι ομάδες συνομηλίκων στην μύηση στον κόσμο των ναρκωτικών. Οι σύγχρονες έρευνες όμως αποδεικνύουν, πως είναι περισσότερο οι γονείς αυτοί που ασκούν μια πρώιμη επιρροή στη μίμηση μοντέλων συμπεριφοράς χρήσης ουσιών και στην εκμάθηση αξιών και συνηθειών που σχετίζονται με το αλκοόλ και τα φάρμακα.

Μετά την χρήση έρχονται οι συνομήλικοι, ώστε να γίνουν η κυρίαρχη κοινωνική επιρροή. Με πιο απλά λόγια, τα παιδιά τα οποία επηρεάζονται αρνητικά από το οικογενειακό τους περιβάλλον, τείνουν να επιζητούν την συναναστροφή και την έγκριση από τις παρέες των συνομηλίκων τους, οι οποίες ήδη σχετίζονται με την χρήση.

Η χρήση κάποιας ναρκωτικής ουσίας αποτελεί ένα μέρος του συμπλέγματος των προβληματικών συμπεριφορών και η εμπλοκή σε μια προβληματική συμπεριφορά παρουσιάζει έναν κίνδυνο για εμπλοκή σε άλλες μορφές προβληματικής συμπεριφοράς.

ʼτομο:

Προβλήματα εφηβείας

Ανάγκη για κοινωνική ένταξη, ανακούφιση από προσωπικά προβλήματα.

Τα άτομα που έγιναν χρήστες είχαν θετικές προσδοκίες για τις ουσίες….

ʼρα το άτομο επιλέγει αν θα γίνει χρήστης ή όχι!!!!

Η Κοκκέβη (1987, η χρήση νόμιμων και παράνομων τοξικών ουσιών στην εφηβεία, Σύγχρονα θέματα παιδοψυχιατρικής , Αθήνα, Καστανιώτης) μιλά για ένα φαινόμενο πολυπαραγοντικής προέλευσης.

Οι περισσότεροι ερευνητές υποστηρίζουν πως υπάρχει ένας συνδυασμός παραγόντων:

Ψυχολογικών (προσωπικότητα του ατόμου)

Βιολογικών ( χαρακτηριστικά της ουσίας και τα βιολογικά χαρακτηριστικά του ατόμου)

Κοινωνικών ( κοινωνικές και πολιτιστικές συνθήκες, οικογενειακό περιβάλλον κ.α.)

Η χρήση ουσιών και η εξάρτηση είναι μια προβληματική συμπεριφορά ( και με αυτήν την έννοια σύμπτωμα βαθύτερων δυσκολιών και προβλημάτων)

Οφείλει να είναι κανείς προσεκτικός όταν μιλά για καταστάσεις κινδύνου, γιατί πολλοί έφηβοι που φαίνεται να αντιμετωπίζουν υψηλό κίνδυνο ουδέποτε προχωρούν σε συμπεριφορά επικίνδυνη για τους εαυτούς τους ή τους άλλους ανθρώπους,

ή εμπλέκονται λιγότερο συγκρινόμενοι με τους συνομήλικους τους ή και ανεμπλέκονται φαίνεται να εγκαταλείπουν πιο γρήγορα από τους άλλους (Jessor, 1992, problem behavior and psychosocial development: a longitudinal study of youth, New York, Academic Press

Ο Scott Peck αναφέρει πως

What haracterizes mental health is not the absence of crises, but the ability to meet our crises early!

Ότι χαρακτηρίζει την ψυχική υγεία, δεν είναι η απουσία κρίσεων, αλλά η ικανότητα να αντιμετωπίζουμε τις κρίσεις μας εγκαίρως!

Και εκεί ακριβώς έγκειται η πρόληψη στο τομέα των εξαρτησιογόνων ουσιών.

Πώς το αναπτύσσουμε αυτό;

Πώς βοηθούμε τα παιδιά μας να μεγαλώσουν ως δυνατοί χαρακτήρες με ικανότητες να αντιμετωπίζουν ουσιαστικά τα προβλήματα τους και να αντιστέκονται στα ναρκωτικά;

θετικές επιδράσεις της οικογένειας:

• Δεσμός
• Συναισθηματική σύνδεση , καλές διαπροσωπικές σχέσεις
• Συμμετοχή σε οικογενειακές δραστηριότητες
• Αισθήματα ασφάλειας και αποδοχής
• Εκπαίδευση σε αξίες
• Καλή διαχείριση του άγχους
• Μοίρασμα ευθυνών
• Έκφραση συναισθημάτων
• Βαθειά επικοινωνία με κύριο χαρακτηριστικό την δυνατότητα αυτοαποκάλυψης σκέψεων (ανησυχιών) μεταξύ γονιών και παιδιών

Πέραν των καλών διαπροσωπικών σχέσεων και την παροχή συναισθηματικής ασφάλειας στα παιδιά, η οικογένεια, μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά της να αποκτήσουν μια έξη, μια στροφή προς την πνευματικότητα, την ενασχόληση με την προσωπική ανάπτυξη του ατόμου. Αυτό επιτυγχάνεται πρώτιστα μέσα από το προσωπικό μας παράδειγμα. Τα παιδιά μας, όταν μας παρατηρούν εμάς να δίνουμε έμφαση στην καλλιέργεια της ψυχής και όχι μόνο του σώματος μας, στην ανάπτυξη του μυαλού και της σκέψης μας, να αντιστεκόμαστε στην εμπορικοποίηση της ζωής και των αξιών της, να απορρίπτουμε τον καταναλωτισμό, τότε παίρνουν ουσιώδη μαθήματα από εμάς ώστε να μας μιμηθούν σε αυτές μας τις προσπάθειες.

Το να πουν ΟΧΙ στα ναρκωτικά τα παιδιά μας, έγκειται καθαρά σε μια προσωπική τους απόφαση. Κανείς άλλος δεν μπορεί να το πάρει αυτήν την απόφαση για τα ίδια. Δεν μπορούμε εξάλλου να βρισκόμαστε συνέχεια μαζί τους, σε κάθε στιγμή, ώστε να τους υπερπροστατεύουμε από κάθε κίνδυνο! Η μεγάλη πρόκληση για τους γονιούς και τους εκπαιδευτικούς στο θέμα της πρόληψης του εθισμού στις ναρκωτικές ουσίες, είναι να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να αναπτύξουν αυτή την ισχυρή θέληση ώστε να μπορούν να πάρουν την θαρραλέα απόφαση, να αντιμετωπίσουν τα όποια προβλήματα τους, τα οποία είναι διαφορετικά για το κάθε παιδί, χωρίς να φοβούνται τον κόπο και να δειλιάζουν μπροστά στον πόνο που απαιτεί η αυθεντική ζωή.

Η ζωή είναι δύσκολη, όλοι έχουμε προβλήματα, το πώς τα αντιμετωπίζουμε όμως, μπορεί να μας οδηγήσει στον προσωπικό μας παράδεισο, αυτόν της υπεύθυνης διαβίωσης με τις χαρές που δύσκολα κατακτούμε, αλλά είναι αυθεντικές και διαρκείς, ή στον ψεύτικο παράδεισο των ναρκωτικών ουσιών με τα θανατηφόρα αποτελέσματα τόσο σε σωματικό όσο και ψυχικό επίπεδο.

Τι λέει αυτό το ευφάνταστο διαφημιστικό σλόγκαν ενάντια στα ναρκωτικά; ΔΙΑΛΕΓΩ ΤΗΝ ΖΩΗ. Ας διαλέξουμε την ζωή, λοιπόν. Την ζωή που είναι δύσκολη, αλλά αξίζει τον κόπο να αγωνιστούμε για αυτήν και μέσα σε αυτήν. Η χαρά της δημιουργίας και της επίτευξης των στόχων μας, της υπερπήδησης των δυσκολιών μας δεν συγκρίνεται με την ψεύτικη και τόσο σύντομη ηδονή της όποιας ναρκωτικής ουσίας.

Θέκλα Πετρίδου

Ψυχολόγος

Δεν σου άρεσε να σε φωτογραφίζουν… Μισούσες τις κάμερες… Σου ήταν αδιάφορη η δημοσιότητα… Χαιρόσουν με τη χαρά του κάθε ακροατή και συμπονούσες τον πόνο του… Γιάννα… Όταν 9 χρόνια πριν ήρθα στη Λευκωσία, άγνωστη μεταξύ αγνώστων, ήσουν από τους πρώτους ανθρώπους που μου έτειναν το χέρι… Καταξιωμένη, πρώτη ραδιοφωνική παραγωγός εσύ, μικρή άγνωστη ψυχολόγος εγώ… Ήσουν πάντα όμως επί ίσοις όροις… Απλή, καταδεκτική, ανθρώπινη, μανούλα, αδελφή και φίλη… Σαν παιδί που ανοίγει χριστουγεννιάτικο δώρο, κάθε φορά που διάβαζες τα μηνύματα από τους ακροατές στον υπολογιστή… Χανόσουν, χαμογελούσες, κουνούσες το κεφάλι, ενθουσιαζόσουν… Αυθεντική ως το κόκκαλο κι αντάρτισσα… Αλλά και ψυχούλα. Μην καπνίζεις, μου έλεγες, να σε έχουμε… Εσύ δεν κάπνιζες ψυχή μου, κι όμως δεν σε έχουμε πια 🙁 Την πρώτη φορά που μιλήσαμε στο τηλέφωνο, τη θυμάμαι σαν χθες, πρέπει να ήταν αρχές του 2005, μιλούσαμε για μιάμιση ώρα… Πω πω, δεν κατάλαβα πως πέρασε η ώρα, μου είπες… Ούτε εγώ το κατάλαβα, αλήθεια… Τότε δεν ήξερα τίποτα για σένα, απλώς μια γλυκεία φωνή από το ραδιόφωνο… Πολλές άλλες συνομιλίες ακολούθησαν, κάποιες δημόσιες, άλλες ιδιωτικές. Σε καταλαβαίνω, μου έλεγες, που παραιτήθηκες από το δημόσιο. Εμένα με διόρισαν και δεν πήγα. Έχει πολλές άραγε σαν εμάς; Όχι, Γιάννα μου, πολλές σαν εσένα δεν έχει, για αυτό και ξεχώρισες από την αγάπη του κόσμου, ήσουν πρώτη κι είχες την ταπείνωση του τελευταίου… Πού είσαι τώρα; Έφυγες ανήμερα γιορτής σαν κάθε αγιασμένο… Έφυγες και δεν πρόλαβα να σου πω αντίο… Θα σε έπαιρνα την Πέμπτη τηλέφωνο, όπως κανονίσαμε… Χωρίς τον ξενοδόχο προφανώς… 🙂 Σου άρεσε μου είπες που ηρέμησα και ρωτούσες πού το βρίσκω το γέλιο μου. Το βρίσκω στην πίστη σε παναθρώπινες αξίες, όπως αυτές που τόσο πιστά υπηρέτησες… Δεν ξέρω αν θα αντέξω να έρθω στην κηδεία σου… Δεν θα αντέξω αν τύχει να ακούσω ανθρώπους που σε πόνεσαν όσο ήσουν ζωντανή να σε εξαίρουν πεθαμένη. Το μισώ αυτό πιο πολύ κι απ’ τον ίδιο το θάνατο…. 🙁 Γελάω αύριο στο Mega. Μην με παρεξηγήσεις… Είναι κονσέρβα η εκπομπή… Γυρισμένη προτού φύγεις… Αντίο, καλή μου… Αγαπώ σε… Α! Και Χρόνια Πολλά… Δεν θα είσαι εδώ σωματικά να δεις αυτό που περιμέναμε… Την ανάκαμψη της Κύπρου μας… Την πνευματική…

Είναι από τις σπάνιες φορές που παρακολουθώ τηλεόραση μαζί με τα παιδιά. (Κι αυτό όχι γιατί είμαι εναντίον της κοινής τηλεθέασης, πόσο μάλλον τη θεωρώ ιδιαίτερα χρήσιμη, αλλά επειδή όταν αυτά επιτέλους ησυχάσουν μπροστά στις αγαπημένες τους σειρές τότε εγώ βρίσκω το χρόνο να κάνω τις δουλειές του νοικοκυριού.) Την ώρα των διαφημίσεων των απορρυπαντικών από την οθόνη μας παρελαύνουν διάφορες πρωταγωνίστριες 3 σε 1: η σέξι αδύνατη κοπέλα με τα μικροσκοπικά εσώρουχα, η καλή νοικοκυρά και η χαρωπή μητέρα με τα τέλεια αψεγάδιαστα παιδιά.

Γυρίζω και κοιτάζω τα παιδιά μου να κυλιούνται ανελέητα στον πολιορκημένο καναπέ με τα ρούχα τους λερωμένα από χυμούς και σοκολάτες, να πιάνονται στα χέρια με την παραμικρή αφορμή, το σπίτι μου να είναι καθημερινά σε κατάσταση βομβαρδισμού κι εμένα τόσο άκομψη και βαρετή μέσα στις φόρμες μου αχτένιστη, άβαφη και με τα νεύρα υπ’ ατμόν. Γιατί δε μοιάζω στην κυρία από τη διαφήμιση; Μήπως δεν τα καταφέρνω τελικά; Πόσο καλός γονιός είμαι;

Η εποχή μας μας επιβάλλει περισσότερο από ποτέ άλλοτε να είμαστε πρότυποι γονείς. Σούπερ μαμάδες και πατεράδες. Αμάν πια, τόσες διαλέξεις ψυχολογίας παρακολουθήσαμε, τόσες εκπομπές είδαμε, τόσα βιβλία πρακτικής γονεϊκότητας διαβάσαμε.

Γιατί δεν τα καταφέρνουμε όμως κι εμείς και τα παιδιά μας να γίνουμε τέλειοι;

Πρώτον επειδή δεν υπάρχει τέλειος γονιός, μόνο κόπος δίχως τέλος. Το να είσαι γονιός δεν είναι ένα φανταστικό ταξίδι θεαματικών αποκαλύψεων και συνεχούς ευχαρίστησης. Το να είσαι γονιός σημαίνει ένας συνεχής αδιάκοπος κουραστικός αγώνας. Αυτό βέβαια δεν το δείχνουν οι λαμπερές διαφημίσεις ούτε το αναγνωρίζουν οι άλλοι γύρω μας. Όλοι ζητούν από τους γονιούς τελειότητα και υψηλές αποδόσεις. Τα παιδιά τους, οι δάσκαλοι των παδιών τους, οι γείτονες, οι φίλοι, οι συγγενείς.

Δεύτερον επειδή είμαστε άνθρωποι και υπάρχουν όρια στα συναισθηματικά και τα ενεργειακά μας αποθέματα. Μέχρις ενός σημείου μπορούμε να κουραστούμε. Μέχρις ενός σημείου μπορούμε να αντέξουμε. Μετά βέβαια, μπορούμε σίγουρα να είμαστε τέλειοι γονείς επειδή θα είμαστε πεθαμένοι! Είπαμε : τέλειος ίσον κάποιος που έφτασε στο τέλος. Επιτρέψτε μου το μαύρο χιούμορ. Εδώ μιλούμε για μαύρες πραγματικότητες.

Στους παλιούς «καλούς» καιρούς η Ψυχολογία και οι γνώμες των ψυχολόγων για το ανάγιωμα (ανατροφή) των παιδιών μας ήταν άγνωστες στους πολλούς γονείς στην Κύπρο. Οι γονείς μεγάλωναν τα παιδιά τους όπως τους είχαν μάθει οι δικοί τους γονείς χωρίς φόβο και ενοχές. Τα παιδιά δεν είχαν ούτε το θάρρος ούτε το δικαίωμα να αμφισβητήσουν τις μεθόδους των γονιών τους. Οι γονείς ένιωθαν ενδυναμωμένοι στο φυσικό τους ρόλο και τα παιδιά ένιωθαν ασφάλεια και σταθερότητα με γονείς που ήταν σίγουροι για τις αποφάσεις τους.

Σήμερα οι γονείς είναι αποδυναμωμένοι και κατατσακισμένοι από τις πραγματικότητές τους και τη συνεχή αμφισβήτηση της ικανότητάς τους. Καταπλακώνονται από ενοχές και καταντούν να μεγαλώνουν κακομαθημένα παιδιά χωρίς σαφή όρια τάξης και ευνομίας. Ο γνωστός κύπριος ψυχίατρος Τάκης Ευδόκας στο βιβλίο του «Οδηγός Ψυχικής Υγείας για γονείς και εκπαιδευτικούς» (Λευκωσία 2004, σελ.41) αναφέρει: « Φαίνεται πως στην Κύπρο τα τελευταία χρόνια εξαφανίστηκε η έννοια των δικαιωμάτων των γονιών. Μόνο υποχρεώσεις έχουν. Τρέχουν οι γονείς όλα τα απογεύματα να μεταφέρουν τα παιδιά τους από το ένα φροντιστήριο στο άλλο. Τα πάντα θα προσφέρουν στην κακώς νοούμενη ευημερία των παιδιών τους… Ήταν μέσα σ’ αυτή την ατμόσφαιρα, όταν πριν είκοσι περίπου χρόνια μου τηλεφώνησαν να δώσω διάλεξη σε γονιούς για τα παιδιά και αρνήθηκα, λέγοντας «αν πρόκειται να γίνει Σύνδεσμος Προστασίας Γονιών από τα Παιδιά» τότε ευχαρίστως έρχομαι. Και έκτοτε σταμάτησα τις ομιλίες για παιδιά. Νομίζω είναι καιρός να διεκδικήσουν και ορισμένοι γονείς τα δικαιώματά τους. υπάρχει το μέτρο για όλα , όπως και για τα παιδιά».

Πόσο τέλειος γονιός είμαι; Ευτυχώς δεν είμαι τέλεια. Δεν έχω φτάσει ακόμα στο τέλος. . . Κι ούτε θέλω να φτάσω. Λέω όχι όταν κρίνω πως χρειάζεται, αφήνω το σπίτι ασκούπιστο και ασφουγγάριστο μέχρι να ξανάρθει η κοπέλα που καθαρίζει, αφήνω τα παιδιά στην babysitter και βγαίνω έξω και διασκεδάζω με το σύντροφό μου όποτε νιώσω την ανάγκη, βάζω ως προτεραιότητα τη δική μου ισορροπία και ευημερία. Αν εγώ γίνω χίλια κομμάτια, αν φτάσω στο ύψιστο σημείο της αντοχής μου, αν αρρωστήσω σωματικά και ψυχολογικά τότε δε θα είμαι καθόλου καλός γονιός. Δεν είναι έτσι;

το άρθρο πρωτοδημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Αγλαντζιά το 2006

Το φαινόμενο της «τύχης» και του «διαβάσματός» της είναι πολύ παλιό. Χρονολογείται από την αρχή του κόσμου. Πάντα οι άνθρωποι ήθελαν να ξέρουν το μέλλον τους και ένιωθαν σιγουριά και εξασφάλιση εάν πίστευαν πως αυτό ήταν γραμμένο από πριν, δηλαδή προδιαγεγραμμένο, άρα δεν θα έφταιγαν αυτοί για οτιδήποτε θα πήγαινε στραβά και ούτε θα χρειαζόταν να προσπαθήσουν και να ταλαιπωρηθούν για την ευτυχία τους.

ʼλλο πράγμα όμως ο εφησυχασμός και άλλο η πραγματικότητα. Τι συμβαίνει στην πραγματικότητα; Δημιουργούμε εμείς το μέλλον μας ή αυτό φτιάχνεται από μόνο του; Εξαρτιόμαστε από τα γραμμένα, τους άλλους ή τον εαυτό μας;

Θα γράψω για την προσωπική μου πίστη. Σε αυτά τα θέματα το τι πιστεύει ο καθένας είναι προσωπικό και έχει να κάνει με τον τρόπο που αναλύει και ερμηνεύει την πραγματικότητα.

Πιστεύω πως τίποτα δεν είναι γραμμένο πουθενά αλλού εκτός από το υποσυνείδητο μυαλό μας. Οι επιθυμίες μας, οι φόβοι μας, οι ελπίδες μας, τα όνειρά μας, τα τραύματά μας και ο τρόπος που τα αντιμετωπίζουμε ή όχι, διαμορφώνουν την πραγματικότητά μας και το μέλλον μας. Μπορεί να δηλώνουμε πως θέλουμε να κάνουμε κάτι, πως επιθυμούμε να πετύχουμε στην δουλειά μας για παράδειγμα, και αυτό να μην γίνεται. Γιατί; Γιατί ακόμα και αν τα χείλη μας προφέρουν την πρόθεση να κινηθούμε προς μια κατεύθυνση, εάν μέσα στο υποσυνείδητό μας έχουμε στοιχεία που να μπλοκάρουν αυτήν την κίνηση, τότε δεν θα επιτευχθεί. Δεν θα πετύχει. Και η λέξη επιτυγχάνω υπονοεί, κατά την άποψή μου, πως ανεβαίνω πάνω στην τύχη μου. Επί +τύχη είναι τα δύο συνθετικά αυτού του ρήματος. Δηλαδή επεμβαίνω στην τύχη μου, την αλλάζω, την διαμορφώνω.

Διαμορφώνουμε δηλαδή την τύχη μας είτε θετικά είτε αρνητικά. Την διαμορφώνουμε θετικά εάν τα κίνητρά μας για την πρόοδό μας είναι ισχυρά και είμαστε προσανατολισμένοι προς μια θετική κατεύθυνση για τον εαυτό μας. Αγαπούμε τον εαυτό μας, πιστεύουμε στην αξία μας και θέλουμε το καλό μας. Έχουμε κατανικήσει τα αισθήματα μειονεξίας και ανασφάλειας και έχουμε καθαρίσει την ψυχή μας, το υποσυνείδητό μας από τους φόβους μας. Τους γνωρίσαμε, συμφιλιωθήκαμε με αυτούς και έχουμε αλλάξει στάση απέναντί τους.

Από την άλλη μεριά μπορεί να διαμορφώνουμε αρνητικά την τύχη μας όταν είμαστε γεμάτοι φόβο και αμφιβολίες για τον εαυτό μας και την αξία μας, όταν διστάζουμε να προχωρήσουμε μπροστά, όταν είμαστε πεπεισμένοι πως θα αποτύχουμε και δεν θα τα καταφέρουμε σε ο,τι δοκιμάζουμε. Σαν να δυναμιτίζουμε έτσι κάθε προσπάθειά μας για πρόοδο και αλλαγή. Ενώ θέλουμε να έρθουν θετικά πράγματα στη ζωή μας, υποσυνείδητα τα κλωτσούμε μακριά μας με την αρνητική μας στάση και τη μιζέρια μας.

Δεν διερωτηθήκατε ποτέ γιατί « τα λεφτά παν στα λεφτά» και οι χαρές στους χαρούμενους; Γιατί οι επιτυχίες ακολουθούν τους αισιόδοξους ανθρώπους έστω κι αν αυτοί έχουν λιγότερα προσόντα από τους απαισιόδοξους; Η στάση ζωής του ανθρώπου που διαμορφώνεται από το υποσυνείδητό του, δημιουργεί και τις θετικές ή αρνητικές εκβάσεις στο μέλλον του.

Καλά, θα μου πείτε, εμείς να γίνουμε θετικοί κι αισιόδοξοι. Τι γίνεται όμως με τους άλλους ανθρώπους στο περιβάλλον μας; Στην οικογένειά μας, την εργασίας μας… Η δική τους στάση δεν επηρεάζει και το δικό μας μέλλον; Τι γίνεται εάν αυτοί για οποιονδήποτε λόγο δυναμιτίζουν τις δικές μας προσπάθειες και προσπαθούν και μας δημιουργούν προβλήματα; Μπορώ εγώ να ελέγξω την γυναίκα μου να μην με απατήσει, για παράδειγμα; Ή τον εργοδότη μου να μην με απολύσει; Μπορώ να μπω στο μυαλό του άλλου, στο δικό του υποσυνείδητο και να τον σταματήσω από του να με αδικήσει και να με βλάψει;

Ακόμα και αν δεν το συνειδητοποιούμε , όταν ζούμε ή εργαζόμαστε με άλλους ανθρώπους μαζί, τότε επικοινωνούμε μαζί τους όχι μόνο άμεσα, αλλά και έμμεσα. Δεν επικοινωνούμε δηλαδή μόνο προφορικά. Επικοινωνούμε και με την γλώσσα του σώματος, και με τον τόνο της φωνής μας και με ένα σωρό άλλα σημεία τα οποία προσλαμβάνει το υποσυνείδητο του συνομιλητή μας και επηρεάζεται από την δική μας ψυχολογική κατάσταση και στάση ζωής. Μεταφέρουμε δηλαδή στους άλλους την αισιοδοξία ή την απαισιοδοξία μας, την βεβαιότητά μας για επιτυχία ή τον φόβο μας για αποτυχία και αλυσιδωτά δημιουργούμε όλοι μαζί την κατάσταση που ονομάζουμε παρόν και μέλλον.

Ακόμα και στην περίπτωση του ζευγαριού και της απάτης, υπάρχουν ένα σωρό σημάδια πως ένα άτομο είναι ακατάλληλο για εμάς από την αρχή, ή πως μια σχέση δεν πάει καλά και χρειάζεται βοήθεια και θεραπεία, τα οποία αν έχουμε ανοιχτά τα μάτια της ψυχής μας να τα δούμε χωρίς φόβο και πάθος μπορούμε να προλάβουμε να μην δημιουργηθούν δυσάρεστες καταστάσεις. Ή τουλάχιστον να πάρουμε κι εμείς συνειδητά μέρος στις αλλαγές και τις εξελίξεις. Να μην βρισκόμαστε μπροστά σε απρόοπτα.

Συνήθως οι άνθρωποι όμως φοβόμαστε να κοιτάξουμε την αλήθεια κατάματα. Προτιμούμε να φορούμε τα χρωματιστά γυαλιά της απάθειας και της ανειλικρίνειας και να θεωρούμε πως όλα πάνε καλά και ξαφνικά έρχονται και μας βρίσκουν κακά από την κακή μας μοίρα σταλμένα κι όχι από τις συνειδητές και υποσυνείδητες αποφάσεις και πράξεις μας. Αρνούμαστε να δούμε τις «κολοσυρμαθκιές του κούφου» και προτιμούμε να ξαφνιαζόμαστε επικίνδυνα όταν συναπαντήσουμε τον ίδιο…

Επειδή όμως δεν συμπαθώ καθόλου τις δυσάρεστες εκπλήξεις, φίλοι μου, δεν θέλω να ευχηθώ τίποτα άλλο σ’ εσάς και στον εαυτό μου, παρά να αδράξουμε την μοίρα μας στα χέρια μας και να επι-τύχουμε!!

Θέκλα Πετρίδου

Ψυχολόγος

Ο επαρκής, ήσυχος και αδιάκοπος νυχτερινός ύπνος είναι
πολύ σημαντικός παράγοντας για τη σωματική και ψυχική
ευεξία τόσο του παιδιού όσο και του ενήλικα,
υποστηρίζουν οι ειδικοί.

Μα, τι είναι αυτό;  Θα διερωτηθούν πολλοί παθόντες
γονείς με πρησμένα μάτια και συνεχή πονοκέφαλο. Το
δικό μου παιδί να κοιμάται νωρίς, να μην ξυπνά κατά τη
διάρκεια της νύχτας και να μ’ αφήνει να χουζουρέψω
λιγάκι το πρωί, ειδικά τα Σαββατοκύριακα;  Αδύνατον!!!

Η «νυσταγμένη» αλήθεια είναι πως τα περισσότερα
ζευγάρια ξεχνούν τι σημαίνει ήσυχος ύπνος από τη
στιγμή που γίνονται γονείς μέχρι τη σχολική κυρίως
ηλικία του παιδιού τους. Τα περισσότερα μικρά είτε
αργούν πολύ να πέσουν για ύπνο, είτε ξυπνούν συχνά
κατά τη διάρκεια της νύχτας, είτε ξυπνούν πολύ νωρίς
αφήνοντας έτσι τους γονείς τους με διαρκή έλλειψη
ύπνου.

Ας εξετάσουμε αναλυτικά τα πιο συνηθισμένα προβλήματα
στον παιδικό ύπνο.

1. ΄Αυπνα  νεογέννητα

Υποστηρίζεται πως τα νεογέννητα δε γνωρίζουν τη
διαφορά ανάμεσα στη μέρα και τη νύχτα. Κοιμούνται
περισσότερο από 13 ώρες το εικοσιτετράωρο και ξυπνούν
κάθε 2-3 ώρες για θηλασμό και αλλαγή πάνας. Γύρω στους
3-4 μήνες μπορούν να προσαρμοστούν σε ένα τουλάχιστον
εξάωρο συνεχή νυχτερινό ύπνο. Μέχρι τον 4ο μήνα,
λοιπόν, υπομονή, γερά νεύρα και εναλλαγή στις βάρδιες
από τη μαμά και τον μπαμπά για οικονομία δυνάμεων και
αλληλοενίσχυση!

2. Μωρά και νήπια που ξυπνούν τη νύχτα για γάλα

Πολλά μωράκια εξακολουθούν να ξυπνούν και μια και δυο
φορές τη νύχτα για να φάνε και μετά τον 4ο μήνα. Το
νυχτερινό τάισμα δεν είναι απαραίτητο για μωρά πάνω
από 4 μηνών, εκτός κι αν το έχει συστήσει ειδικά ο
παιδίατρος. Το μωράκι μας όμως αποζητά τη γονεϊκή
παρουσία και φροντίδα κατά τη διάρκεια της νύχτας για
συναισθηματικούς λόγους. Μέχρι τον 6ο μήνα αυτό
γίνεται ενστικτωδώς και μετά τον 6ο μήνα επί σκοπού!
Το μωράκι μας έχει αρχίσει να καταλαβαίνει περισσότερα
πράγματα. Ξέρει πως αν κλάψει η μαμά ή ο μπαμπάς θα
τρέξουν, θα το πάρουν αγκαλιά και θα το ταΐσουν.
Ταλαιπωρείται όμως και το ίδιο από τα νυχτερινά
ξυπνήματα και οι γονείς του βέβαια.
Τί κάνουμε σ’αυτή την περίπτωση;
Όταν το μωρό κλάψει κατά τη διάρκεια της νύχτας, δεν
τρέχουμε αμέσως κοντά του. Περιμένουμε 1 με 2 λεπτά
ν ‘ακούσουμε αν επιμένει. Μετά ελέγχουμε αν έχει
λερωθεί ή αν είναι άρρωστο. Δεν το παίρνουμε αμέσως
αγκαλιά, το χαϊδεύουμε καθησυχαστικά στην πλάτη και
του ψιθυρίζουμε «σςςςςς» μέχρι ν’ αποκοιμηθεί. Δεν του
μιλούμε, ούτε ανάβουμε το φως. Αν το συνεχίσουμε αυτό
σταθερά για μια περίπου εβδομάδα, το μωράκι μας, εκτός
και αν έχει κάποιο άλλο πρόβλημα όπως θα δούμε
παρακάτω, θα συνηθίσει να κοιμάται συνεχόμενα.
Πολλοί γονείς, όμως παραπονιούνται πως χρησιμοποιούν
αυτή τη μέθοδο, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Η αλήθεια,
όμως, είναι πως δε μένουν σταθεροί καθ ‘όλη τη διάρκεια
της εβδομάδας και κουρασμένοι καθώς είναι υποκύπτουν
στις απαιτήσεις του μικρού τους. Η συμπεριφορική αυτή
μέθοδος αυτή δεν έχει αποτέλεσμα εάν ο γονιός δεν
είναι σταθερός στην επιβολή των νέων συνηθειών. Αξίζει
όμως να επιμείνετε γιατί έτσι θα εξασφαλίσετε ήρεμο
και ξεκούραστο ύπνο για σας και προπαντός για το μικρό
σας το οποίο αναπτύσσεται, μαθαίνει, μεγαλώνει κατά τη
διάρκεια του ύπνου.

3. Θέλει να κοιμάται στο κρεβάτι των γονιών.

Μερικοί γονείς συνηθίζουν να βάζουν τα νεογέννητα να
κοιμούνται στο μεγάλο κρεβάτι του ζευγαριού. Με αυτό
τον τρόπο μπορεί να γίνεται ευκολότερα ο θηλασμός και
η νυχτερινή επιτήρηση του βρέφους. Έχει βρεθεί πως αν
το μωρό κοιμάται ελεύθερα από τη γέννησή του στο
κρεβάτι των γονιών του, μετά το 2 – 3 χρόνια,
χορτασμένο πια συναισθηματικά από την παρουσία τους,
ζητά από μόνο του ν αποσυρθεί σε δικό του δωμάτιο και
δικό του κρεβάτι. Αυτή είναι κατ’ ακρίβεια και μια
δημοφιλής συνήθεια στο εξωτερικό η οποία υποστηρίζεται
και από αρκετούς ψυχολόγους

Τα περισσότερα ζευγάρια όμως στην Κύπρο, αποφασίζουν
να εγκαταστήσουν το νεογέννητο από την αρχή σε δικό
του παιδικό δωμάτιο και κρεβάτι. Και τις περισσότερες
φορές αντιμετωπίζουν το πρόβλημα το μωρό να ξυπνά στη
διάρκεια της νύχτας και να κλαίει μέχρι να το βάλουν
οι γονείς του στο κρεβάτι τους, αν είναι βρέφος, ή να
πηγαίνει μόνο του και να μπαίνει στο κρεβάτι των
γονιών του, αν είναι μεγαλύτερο. Σε αυτή την
περίπτωση, μπορεί ν’ ακολουθηθεί η μέθοδος που
αναφέρθηκε πιο πάνω για τα νυχτερινά ταΐσματα. Με
σταθερότητα και επιμονή να δείξουμε στο μωρό ότι όσο
και να επιμένει δε θα του επιτρέψουμε να κοιμηθεί στο
κρεβάτι μας. Σ’ αυτή την περίπτωση, ίσως χρειαστεί να
ξαγρυπνήσουμε πάνω από 1 εβδομάδα, ίσως 2 και 3 ακόμα.

Στην περίπτωση που έχουμε ένα μεγαλύτερο παιδάκι, σε
προσχολική η σχολική ηλικία το οποίο ξαφνικά αρχίζει
να έρχεται στο κρεβάτι των γονιών του τη νύχτα, αυτό
σημαίνει συνήθως πως υποφέρει από κάποιο παροδικό
άγχος. Κάτι το αναστάτωσε στο οικογενειακό ή στο
σχολικό του περιβάλλον.
Σε αυτή την περίπτωση συζητούμε με το παιδί μας και
του δίνουμε να καταλάβει πως είναι εντάξει να μιλήσει
μαζί μας ανοιχτά γι’ αυτό που το προβληματίζει ή το
απασχολεί. Όταν εκφράσει το άγχος του και το
ξεπεράσει είτε με τη δική μας βοήθεια, αν αυτό είναι
δυνατό, ή με τη βοήθεια κάποιου ειδικού αν αυτό
καταστεί απαραίτητο, τότε δε θα ζητά πια την ασφάλεια
του δικού μας κρεβατιού το βράδυ.

4. Δε θέλει να πάει το βράδυ για ύπνο.

Τα παιδάκια είναι γεμάτα τόση ενέργεια, που κάνουν
τους γονείς τους ν’ απορούν πού τη βρίσκουν! Τα
περισσότερα μικρά αρνούνται να πάνε νωρίς στο κρεβάτι
τους και προτιμούν να μένουν ξύπνια. Βρίσκουν πολύ πιο
ευχάριστο να βρίσκονται μαζί με την υπόλοιπη
οικογένεια παρακολουθώντας τηλεόραση ή παίζοντας με τα
παιχνίδια τους ή μεταξύ τους.
Για να μπορέσουμε να ρυθμίσουμε τα παιδιά μας ώστε
ν’ αποσύρονται αρκετά νωρίς στην ήρεμη μοναξιά της
νύχτας αφήνοντας πίσω τους τα παιχνίδια και τη
διασκέδαση της μέρας, πρέπει να τους μυήσουμε σε μια
καθημερινά επαναλαμβανόμενη ιεροτελεστία ύπνου.

Σερβίρουμε αρκετά νωρίς ένα ελαφρύ φαγητό για βραδινό
περίπου 2 ώρες πριν από την ώρα του ύπνου. Στην Κύπρο,
που τα παιδιά πρέπει να βρίσκονται στο σχολείο στις
7.30 πμ. οι περισσότεροι γονείς βρίσκουν πως οχτώ με
οκτώμισι το βράδυ είναι κατάλληλη ώρα ύπνου. Τα παιδιά
θα έχουν έτσι τουλάχιστον 10 ώρες ποιοτικού βραδινού
ύπνου, που τόσο τους χρειάζεται.
Μετά το φαγητό τα παιδιά πλένουν τα δοντάκια τους,
παίρνουν το ζεστό, χαλαρωτικό τους μπάνιο, φορούν τις
πιτζάμες τους και πάνε στο δωμάτιό τους όπου έχουν
χαμηλωμένο φως. Αφού ξαπλώσουν στο κρεβάτι τους,
μπορούμε να καθίσουμε λίγο μαζί τους για να τους πούμε
ένα ανιαρό, χαλαρωτικό παραμύθι ή να τους
τραγουδήσουμε ένα νανούρισμα. Μετά από τις αγκαλίτσες,
τα φιλάκια και τις καληνύχτες, φεύγουμε από το δωμάτιό
τους και τους αφήνουμε να κοιμηθούν αν δεν έχουν
κοιμηθεί ήδη από το παραμύθι ή το νανούρισμα.
Αυτή η καθεβραδινή ιεροτελεστία ύπνου, εκτός του ότι
βοηθά τα παιδιά να κοιμούνται στην ώρα τους, είναι και
μια ευκαιρία για ποιοτικό χρόνο μαζί τους. Ιδιαίτερα
με το παραμύθι ή το νανούρισμα. Αυτές είναι εμπειρίες
τρυφερές που θα μείνουν για πάντα χαραγμένες στη μνήμη
τους!

5. Το παιδί μου ξυπνά τη νύχτα από εφιάλτες!

Πολλοί γονείς αναστατωνόμαστε όταν κατά τη διάρκεια
της νύχτας το παιδί μας ξυπνά κλαίγοντας τρομαγμένο
από εφιάλτες. Το παιδί ανακάθεται στο κρεβάτι του ή
σηκώνεται για να έρθει να μας βρει και κλαίει
ταραγμένο. Φαίνεται ότι έχει ξυπνήσει, αλλά όταν
προσπαθήσουμε να μιλήσουμε μαζί του, θα δούμε ότι
ακόμη κοιμάται.
Οι εφιάλτες είναι φυσιολογικοί για τα παιδιά γύρω στα
2 χρόνια όπου αναπτύσσονται οι αρχέγονοι φόβοι για τα
άγρια θηρία και ειδικά το λύκο. Οι φοβίες αυτές
εκφράζονται στους εφιάλτες, όπου το παιδί καθώς
κοιμάται, παρακολουθεί το όνειρό του, μια τρομαχτική
ταινία με άγρια θηρία και απειλητικά όντα.
Όταν το παιδί μας «ξυπνήσει» από εφιάλτη, πάμε κοντά
του και το καθησυχάζουμε με ήρεμη, χαμηλή φωνή και
χάδια μέχρι να ηρεμήσει και ν’ αποκοιμηθεί ήσυχο.
Την επόμενη μέρα, αν το ρωτήσουμε, θα δούμε ότι
συνήθως δε θυμάται τον εφιάλτη του. Είναι καλό όμως,
στη διάρκεια της μέρας να μιλήσουμε μαζί του για τους
φόβους του, να το καθησυχάσουμε και να του αυξήσουμε
τις γνώσεις του γύρω από αυτά τα θέματα. Για
παράδειγμα, μπορούμε να το πληροφορήσουμε πως στην
Κύπρο δεν υπάρχουν λύκοι, αρκούδες και άγρια θηρία,
παρά μόνο κάποια καλά φυλαγμένα στο ζωολογικό κήπο.
Επίσης, ότι στις κυπριακές παραλίες δεν κολυμπούν
καρχαρίες κ.ο.κ.
Ειδικά σε παιδιά που έχουν εφιάλτες, αποφεύγουμε
ταινίες, παραμύθια και εικόνες με πρωταγωνιστές
φοβιστικά ζώα και πλάσματα.

Όταν οι εφιάλτες είναι δείγμα βαθύτερης διαταραχής.
Υπάρχουν άλλες 2 περιπτώσεις στις οποίες οι εφιάλτες
των παιδιών δεν προκαλούνται απλά από φυσιολογικές
φοβίες της ηλικίας.

Η πρώτη περίπτωση αφορά τη διαταραχή μετατραυματικού
στρες που προκαλείται από δύσκολη, επίπονη και πολύωρη
γέννα με χρήση εργαλείων. Μετά από μια τέτοια γέννα το
νεογέννητο μπορεί να υποφέρει από εφιάλτες και ανήσυχο
ύπνο και αυτό να συνεχιστεί μέχρι τα 3 ή 4 χρόνια της
ζωής του. Το μωρό αναβιώνει στον ύπνο του μέσα από
εφιάλτες την τραυματική εμπειρία της γέννας του.

Η δεύτερη περίπτωση αφορά τα παιδιά των οποίων οι
γονείς αντιμετωπίζουν συζυγικά προβλήματα και έχουν
συχνούς καυγάδες. Πολλοί ενήλικες θυμούνται τις νύχτες
που κρυμμένοι κάτω από τα σκεπάσματα άκουγαν με φόβο
τους άγριους καυγάδες των γονιών τους. Οι γονείς
νομίζουν πως τα παιδιά τους κοιμούνται, αλλά αυτά
προσποιούνται πως κοιμούνται και ζουν στα κρυφά όλο το
φόβο και την αγωνία του γονεϊκού καυγά. Και όταν
αργότερα αποκοιμηθούν τα παιδάκια αυτά ξυπνούν
ταραγμένα στη διάρκεια της νύχτας από φοβερούς
εφιάλτες.

Και στη μια και στην άλλη περίπτωση οι εφιάλτες από
βαθύτερα προβλήματα χρειάζονται θεραπευτική
αντιμετώπιση από ψυχολόγο.

Ο ήσυχος, αδιάκοπος και μακρύς ύπνος των μικρών
βλασταριών μας είναι το όνειρο θερινής και χειμερινής
νύχτας για πολλούς ταλαίπωρους γονείς!
Δοκιμάστε τις συμβουλές μας και ίσως καταφέρετε
ν ‘ανασάνετε λίγο ή καλύτερα να κλείσετε λίγο
περισσότερο μάτι τη νύχτα! Καλή νύχτα!

Θέκλα Πετρίδου
Ψυχολόγος

Πολύ συχνά λαμβάνω ηλεκτρονικά μηνύματα με την ερώτηση: Πώς μπορούμε να βελτιώσουμε την επικοινωνία με το ταίρι μας; Ταιριάζουμε, μας αρέσουν τα ίδια πράγματα, είμαστε ερωτευμένοι μεταξύ μας, κι όμως δεν τα καταφέρνουμε να επικοινωνούμε. Με το παραμικρό παρεξηγούμαστε και συχνά καυγαδίζουμε. Κι είναι στιγμές που νιώθω πως δεν με καταλαβαίνει καθόλου. Κι εκείνος/η λέει το ίδιο. Πως δεν τον/την καταλαβαίνω. Πώς μπορούμε να μάθουμε να επικοινωνούμε;

Χμ, χαμογελάω. Η τέχνη της επικοινωνίας είναι το πιο σημαντικό εργαλείο για τη διατήρηση, αλλά και για τη δημιουργία μιας σχέσης. Και φυσικά δεν είναι εύκολο ερώτημα να απαντηθεί σε μερικές γραμμές ή έστω σε ένα άρθρο. Θα προσπαθήσω όμως να δώσω κάποιες απόψεις βγαλμένες μέσα από την θεραπευτική μου εμπειρία και τη δουλειά με τόσα ζευγάρια στο γραφείο.

Τι σημαίνει επικοινωνία;

Η λέξη επικοινωνία για μένα, σημαίνει δύο άνθρωποι να μπορούν να μεταδώσουν καθαρά ο ένας στον άλλο αυτά που σκέφτονται και νιώθουν, να μπορούν να ακούσουν αυτά που μεταδίδει ο άλλος : σκέψεις, συναισθήματα, σκεπτικό γύρω από τις πράξεις του. Και να μπορέσει τελικά ο ένας να καταλάβει τον άλλο. Όταν αυτό επιτευχθεί τότε θα επέλθουν και οι κοινές αποφάσεις και πράξεις που είναι το αποτέλεσμα της επικοινωνίας όχι η αφετηρία της.

Για να μπορέσουμε να πετύχουμε την επικοινωνία με τον άλλο απαραίτητη προϋπόθεση είναι να μάθουμε να επικοινωνούμε με τον εαυτό μας. Μπα, θα σκεφτείτε, πάει αυτή αποτρελάθηκε. Ήταν που ήταν, απόγινε… Χε χε

Σοβαρολογώ. Το πρώτο βήμα είναι να επικοινωνούμε με τον εαυτό μας. Να αφουγκραστούμε και να ακούσουμε τον εαυτό μας, να παρακολουθήσουμε τις σκέψεις μας, τα συναισθήματα μας, τις παρορμήσεις μας, και να μπορέσουμε να καταλάβουμε τα κρυμμένα νοήματα, τα κρυμμένα θέλω και απωθημένα πίσω από κάθε πράξη ή σκέψη μας. Αχά. Δύσκολο κομμάτι, πολύ δύσκολο.

Οι περισσότεροι από εμάς χρειαζόμαστε τη βοήθεια ενός ψυχοθεραπευτή για να μπορέσουμε να το επιτύχουμε. Γιατί ο ανθρώπινος εγκέφαλος όπου εδράζονται οι ψυχολογικές λειτουργίες του ανθρώπου είναι εξαιρετικά πολύπλοκος. Πρώτα από όλα έχει απεριόριστη μνήμη. Οτιδήποτε μας έχει συμβεί από τη στιγμή της σύλληψης μας μέχρι σήμερα υπάρχει αποθηκευμένο στον εγκέφαλο μας. Είτε από τη μορφή αισθητηριακής είτε λεκτικής μνήμης. Γουάου! Ο ανθρώπινος εγκέφαλος τίποτα δεν ξεχνά. Τίποτα! Οπόταν χρειάζεται να χρησιμοποιεί πολύπλοκους μηχανισμούς ταξινόμησης όλων αυτών των μνημονικών πληροφοριών, μηχανισμούς όπως η λήθη, η απώθηση, η επιλεκτική μνήμη κλπ. Όλοι αυτοί οι μηχανισμοί μπορούν να λειτουργήσουν και ως μηχανισμοί άμυνας. ʼμυνα στο ψυχοδυναμικό γλωσσάρι σημαίνει τον τρόπο που χρησιμοποιεί ένας άνθρωπος για να αρνηθεί την πραγματικότητα του, επειδή έτσι νομίζει πως μπορεί να την αντέξει. Επειδή φοβάται τον πόνο και την αίσθηση απώλειας που μπορεί να του προκαλέσει η κατά πρόσωπον αντιμετώπιση της.

Παρόμοιοι μηχανισμοί άμυνας είναι κι αυτοί της εκλογίκευσης, όπου ο άνθρωπος δίνει λογικοφανείς εξηγήσεις για επιλογές ή συμπεριφορές του, οι οποίες δεν συμφωνούν με τον «εσωτερικό του ρυθμιστή». Αυτή είναι μια δική μου λέξη, ο εσωτερικός ρυθμιστής. Προσπαθώ να αποδώσω το νόημα της λέξης gut instinct στα αγγλικά και της υγιούς συνείδησης στα ελληνικά. Υπάρχει ένας χώρος μέσα μας, μια «φωνή» που μιλάει αλήθειες. Που μας λέει: Μπράβο! Καλά έκανες σε αυτή την περίπτωση, ή που μας λέει: Αυτό είσαι εσύ, αυτό σου ταιριάζει περισσότερο. Αυτή η φωνούλα δεν είναι ταυτόσημη με τις τύψεις μιας αλλοιωμένης συνείδησης. Πολλές φορές οι άνθρωποι αποκτούμε αλλοιωμένη συνείδηση είτε από την θρησκεία και την αυστηρότητα της κοινωνίας και των θεσμών της, είτε από την παντελή έλλειψη διαπαιδαγώγησης και ανατροφής, είτε από κάποιο ψυχιατρικό πρόβλημα, όπως αυτό των διαφόρων διαταραχών προσωπικότητας ή ψυχωτικών καταστάσεων, τα οποία ευτυχώς είναι πολύ μεμονωμένα στατιστικά περιστατικά.

Αλλοιωμένη συνείδηση, άρα χαλασμένος εσωτερικός ρυθμιστής είναι μια συνείδηση που τα βγάζει όλα λάθος, είναι αβέβαιη και παράγει τύψεις κι ενοχές… Αλλοιωμένη συνείδηση είναι επίσης κι αυτή που δεν αντιδράει καθόλου. Που είναι κοιμισμένη. Τα θεωρεί όλα καλά. Και φυσικά δεν νιώθει καθόλου τύψεις κι ενοχές. Οι κατά συρροή εγκληματίες θα λέγαμε πως έχουν αλλοιωμένη συνείδηση. Και οι θρησκόληπτοι άνθρωποι πως έχουν αλλοιωμένη συνείδηση με τις πολλές ενοχές και τύψεις για κάθε σκέψη και συναίσθημα, όχι μόνο πράξη.

ʼρα πώς γνωρίζουμε τον εαυτό μας; Φτιάχνοντας την ψυχολογική μας ιστορία. Βάζοντας κάτω το τι μας συνέβηκε στη ζωή μας από τότε που θυμόμαστε τον εαυτό μας μέχρι σήμερα και μας επηρέασε έντονα. Ένας ψυχολόγος ή και ψυχοθεραπευτής μπορεί να βοηθήσει πολύ σε αυτή τη διαδικασία. Για να συμπληρώσουμε το πάζλ της ψυχολογικής μας ιστορίας, καλό είναι να συμπληρώσουμε τις χαμένες πληροφορίες από τους γονείς μας ή από άτομα που μας ήξεραν από παλιά. Πληροφορίες όπως το πώς γνωρίστηκαν οι γονείς μας, πώς ήταν η εγκυμοσύνη μας, η γέννα μας, αν θηλάσαμε ή όχι. Πληροφορίες για γεγονότα. Για ερμηνεία συμπεριφορών, το στενό οικογενειακό μας περιβάλλον θα μας δώσει πληροφορίες περασμένες μέσα από το δικό τους φίλτρο και τις δικές τους άμυνες, παρανοήσεις και μηχανισμούς εκλογίκευσης.

Θυμάμαι πως ακριβώς 10 χρόνια πριν δίδασκα σε μια τάξη Επιμορφωτικών στην Πάφο το μάθημα αυτό: πώς σχηματίζουμε το ψυχολογικό μας ιστορικό. Η τάξη αυτή είχε πολύ ενδιαφέρον, μεγάλη συμμετοχή και μου έχει αφήσει πολύ θετικές και εποικοδομητικές αναμνήσεις. Μέσα στο μάθημα εξηγούσαμε την επίδραση που έχει η σύλληψη, η εγκυμοσύνη, η γέννα, η περιγεννητική περίοδος, ο θηλασμός ή μη και πηγαίναμε σκαλοπάτι σκαλοπάτι μέχρι την τρίτη και τέταρτη ηλικία. Οι φίλοι που συμμετείχαν τότε στο μάθημα αυτό το απολάμβαναν και ώρες ώρες μετατρεπόταν το μάθημα και σε βιωματική ομάδα.

ʼρα λοιπόν, για να επικοινωνήσω με τον εαυτό μου πρέπει να τον μάθω. Να μάθω την ιστορία του. Να την καταλάβω και να παραδεχθώ τους φόβους μου, τις ελπίδες μου, τις προτιμήσεις μου παντός είδους. Ο άνθρωπος είναι γεμάτος προτιμήσεις από τη φύση του και γεμάτος ενοχές από την κοινωνία. Χρειάζεται να τα καταλάβουμε και τα δύο. Και τις προτιμήσεις μας και τους κοινωνικούς κανόνες που μας κάνουν να νιώθουμε τύψεις κι ενοχές για αυτές τις προτιμήσεις. Και στη συνέχεια να διαφοροποιήσουμε ποιες απαγορεύσεις είναι χρήσιμες και απαραίτητες όπως για παράδειγμα το να μην σκοτώσεις κάποιον που σε έχει εκνευρίσει. Αυτή είναι μια χρήσιμη απαγόρευση και μια υγιής συνείδηση νιώθει απαγόρευση όταν κάνει τέτοιες σκέψεις φόνου και τύψεις εάν τυχόν τις υλοποιήσει. Το να νιώθεις τύψεις όμως επειδή εξέφρασες τον θυμό σου λεκτικά και αποφορτίστηκες από αυτό το αρνητικό φορτίο, τότε είναι σημάδι μιας αρρωστημένης συνείδησης.

Ως μωρά δεχόμαστε πολλές επιρροές από το οικογενειακό περιβάλλον, το σχολικό, την ομάδα των συνομηλίκων, την εκπαίδευση, την θρησκεία, την μεταβίβαση των κοινωνικών κανόνων κλπ. Πολλές από αυτές τις επιρροές είναι χρήσιμες επειδή βοηθούν πολύ στην υγιή κοινωνικοποίηση μας. Είναι όμως κι άλλες που είναι άχρηστες κι επιζήμιες. Που μας μπλοκάρουν συναισθηματικά. Που δεν μας αφήνουν να είμαστε ο εαυτός μας και να ακολουθούμε τις φυσικές άκακες προτιμήσεις μας. Που κάποιες από αυτές η κοινωνία τις θεωρεί επικίνδυνες για την κοινωνική τάξη και συνοχή. Για παράδειγμα ο έρωτας είναι μια τέτοια φυσική και άκακη προτίμηση. Σε παλαιότερες εποχές όμως, η επιλογή συντρόφου για γάμο μέσα από τη διαδικασία του έρωτα ήταν επικίνδυνο φαινόμενο, επειδή απειλούσε την κοινωνική τάξη που απαιτούσε οι φτωχοί να είναι με τους φτωχούς και οι πλούσιοι με τους πλούσιους.

Όσο γνωρίζει καλύτερα τον εαυτό του ο άνθρωπος τόσο καλύτερα επικοινωνεί με τον εαυτό του. Καταλαβαίνει πότε αισθάνεται τα διάφορα θετικά συναισθήματα όπως χαρά, ενθουσιασμός, ευφορία, γαλήνη, ηρεμία και τα διάφορα αρνητικά συναισθήματα όπως λύπη, θυμός, στενοχώρια, απογοήτευση κλπ. Το να αναγνωρίζουμε τα συναισθήματα μας είναι βασικό βήμα. Το επόμενο είναι να καταλαβαίνουμε γιατί νιώθουμε αυτά τα συναισθήματα. Οι σκέψεις μας επηρεάζουν τα συναισθήματα μας. Η εμπειρία του κάθε ανθρώπου είναι υποκειμενική. Περνά μέσα από το γνωστικό του φίλτρο. Από τις παγιωμένες απόψεις που έχει για τη ζωή και τους ανθρώπους. Για αυτό το λόγο αν έχεις πέντε διαφορετικούς ανθρώπους να βιώσουν το ίδιο περιστατικό, ο καθένας θα το περιγράψει διαφορετικά, θα το ερμηνεύσει διαφορετικά και θα νιώσει διαφορετικά από αυτό. Ο τρόπος που σκεφτόμαστε επηρεάζει τον τρόπο που νιώθουμε και σε διάφορες καταστάσεις όπως η κατάθλιψη ή το άγχος, ο τρόπος που νιώθουμε επηρεάζει τον τρόπο που σκεφτόμαστε. Ένας άνθρωπος που προσπαθεί να επικοινωνεί καλά με τον εαυτό του, κάνει ερωτήσεις στον εαυτό του για να καταλάβει γιατί νιώθει όπως νιώθει, γιατί σκέφτεται όπως σκέφτεται και γιατί πράττει όπως πράττει. Υπάρχουν λόγοι για το κάθε τι. Το σύμπαν, η φύση, λειτουργούν με μια καταπληκτική σοφία και συνοχή. Η φύση του φιλόσοφου Σπινόζα, που αντικαθιστά το Θεό στην ενορχήστρωση της ζωής όλων των ανθρώπων. Ως ψυχολόγος δεν μπορώ να έχω γνώμη για το αν υπάρχει ή όχι Θεός, ή για οτιδήποτε υπερφυσικό. Η ψυχολογία μελετά τα απτά φαινόμενα, και το υπερφυσικό δεν εμπίπτει σε αυτά. Όπως και να χει το πράγμα όμως, οτιδήποτε συμβαίνει έχει τον λόγο του. Με τον τρόπο αυτό αν αντιμετωπίζει ο καθένας μας τον εαυτό του, αν προσπαθεί να βρει τους λόγους για τους οποίους σκέφτεται, νιώθει, ενεργεί με συγκεκριμένο τρόπο, τότε γνωρίζει καλύτερα τον εαυτό του και επικοινωνεί καλύτερα με τον εαυτό του. Και τότε έχει και πιθανότητες να φιλέψει με τον εαυτό του και να αλλάξει πράγματα πάνω του. Στάσεις, απόψεις, συμπεριφορές που δεν του αρέσουν. Που αντιλαμβάνεται ότι έχουν αιτία σε αρνητικά γεγονότα που συνέβηκαν στη ζωή του ή σε λαθεμένες κατά την άποψη του απόψεις και κοινωνικά στερεότυπα. Στη διαδικασία αυτή μπορεί να χρειαστεί και τη βοήθεια ενός ψυχολόγου ή και ψυχοθεραπευτή ή και κλινικού φιλόσοφου, ειδικότητα που ακόμη εξ όσων γνωρίζω δεν υπάρχει στην Κύπρο.

Γνωρίζοντας καλύτερα τον εαυτό μας, τον καταλαβαίνουμε, μπορούμε να τον συγχωρέσουμε, να τον αποδεχτούμε όπως είναι και να αλλάξουμε τα στοιχεία εκείνα που εμείς θέλουμε να αλλάξουμε στον εαυτό μας. Αν προσπαθούμε να αλλάξουμε για χατίρι οποιουδήποτε άλλου ή εις πείσμα οποιουδήποτε άλλου, το εγχείρημα μας είναι πολύ πιθανόν να μην έχει θετική κατάληξη. Χρειάζεται ισχυρό και σταθερό κίνητρο για αλλαγή. Και το μόνο αμετακίνητο κίνητρο είναι αυτό που εξαρτάται μόνο από εμάς. Κι αυτό είναι το να κάνουμε την αλλαγή για το δικό μας καλό. Για να νιώθουμε εμείς καλά κι ευτυχισμένοι.

Τα συναισθήματα του ανθρώπου ανήκουν στην πιο γρήγορη κι εκλεπτυσμένη, ή πρωτόγονη για κάποιους πλευρά της νοημοσύνης. Τα συναισθήματα είναι αυτά που προηγούνται της σκέψης, εκπηγάζουν αυτόματα από τα κίνητρα και είναι πιο γρήγορα από τις πράξεις. Τα συναισθήματα μας είναι εκείνα που παραμένουν αλώβητα, έστω κι αν εμείς προσπαθούμε να διαστρέψουμε τη λογική μας μέσω του να λέμε ψέματα ακόμα και στον ίδιο μας τον εαυτό. ʼμα δεν είμαστε καλά με τον εαυτό μας, δεν θα νιώθουμε καλά. Δεν θα ευχαριστιόμαστε τον «παράδεισο» που έχουμε φτιάξει για εμάς. Τα συναισθήματα είναι αλάνθαστα καμπανάκια. Εδώ χρειάζεται λίγη προσοχή για τα συναισθήματα των τύψεων και ενοχών, τα οποία μπορεί να εκπηγάζουν από μια αλλοιωμένη συνείδηση ή τα συναισθήματα ηδονής τα οποία μπορεί να συνδέονται με μια εξάρτηση από τα ναρκωτικά για παράδειγμα. Ας το γράψω πιο συγκεκριμένα λοιπόν. Τα συναισθήματα μιας υγιούς συνείδησης, ενός ανθρώπου με «εσωτερικό ρυθμιστή» που λειτουργεί, είναι αλάνθαστες ενδείξεις για το αν είναι καλά με τον εαυτό του ή όχι, αν «βρίσκεται στο σπίτι του», αν είναι ο εαυτός του δηλαδή κι αν ζει τη ζωή που θέλει ο ίδιος, αν είναι ευχαριστημένος από τη ζωή του και τις επιλογές του, αν είναι καλά σε μια σχέση, σε ένα εργασιακό περιβάλλον, σε μια φιλία, σε μια οικογένεια κτλπ.

Τόση ώρα γράφω για την επικοινωνία για τον εαυτό μας, ενώ ξεκίνησα να γράφω για την επικοινωνία με το ταίρι μας. Κι αυτό επειδή θεωρώ απαραίτητη και αναγκαία την επικοινωνία με τον εαυτό μας, ώστε να αποκτήσουμε επικοινωνία με το ταίρι μας. Ένας άνθρωπος που δεν επικοινωνεί με τον εαυτό του. Που δεν μπορεί ο ίδιος να εξηγήσει στον εαυτό του τα συναισθήματα του, τις σκέψεις του, τις πράξεις του, τότε πώς μπορεί να τα μεταδώσει στον σύντροφο του;

Φανταστείτε μπέρδεμα. Να έχουμε δύο ανθρώπου που είναι και οι δύο ερωτευμένοι μεταξύ τους, υπάρχει δηλαδή η ερωτική έλξη και συνήθεια, που τους αρέσουν τα ίδια πράγματα, π.χ. είδος μουσικής, διασκέδασης, σπορ, πολιτικές απόψεις, απόψεις για τη ζωή ξέρω γω, που να θέλουν να είναι μαζί και να μην καταφέρνουν να συνεννοηθούν. Να παρεξηγούνται, να λογομαχούν, να μην καταλαβαίνει ο ένας τον άλλο. Να μην έχουν επικοινωνία. Γίνεται; Βεβαίως και γίνεται. Και συμβαίνει πάρα πολύ συχνά. Γιατί ο έρωτας και η ερωτική αγάπη δεν μπορούν να μεταμορφώσουν τον άνθρωπο και να του δώσουν την αυτογνωσία αν δεν το επιχειρήσει ο ίδιος με τον τρόπο που ανέφερα πιο πάνω. Ο έρωτας και η ερωτική αγάπη θα σου δώσουν την ώθηση να επιδιώξεις να είσαι με τον άλλο, να διεκδικήσεις την ερωτική του προσοχή, την επισημοποίηση μιας σχέσης ίσως, την ερωτική πράξη, αλλά όχι την επικοινωνία. Η επικοινωνία είναι τέχνη που μαθαίνεται με πνευματική άσκηση, όχι με ερωτική ή σεξουαλική έλξη, ούτε καν με πλατωνική έλξη. Γιατί για να μπορέσεις να συνεννοηθείς με τον άλλο, πρέπει πρώτα να το έχεις επιτύχει αυτό με τον εαυτό σου!

Και ο άλλος όμως πρέπει να κάνει αυτή τη δουλειά με τον εαυτό του και να προσπαθεί για την επικοινωνία. Χρειάζονται δυο για να χορέψουν ταγκό. Και σίγουρα το να επικοινωνήσεις είναι πιο δύσκολο από το να συγχρονιστείς στο ταγκό, κι ας είναι από τους πιο δύσκολους χορούς!

Πώς επικοινωνούμε λοιπόν;

Υλικά: 2 άνθρωποι που προσπαθούν για αυτογνωσία και που θέλουν να είναι καλά με το ταίρι τους.

Εκτέλεση: Κάθε φορά που συνομιλούμε με τον άλλο, δίνουμε έμφαση στο να καταλάβουμε το μήνυμα που θέλει να μας δώσει, τον ακούμε.

Δεύτερον: μεταφέρουμε το μήνυμα που θέλουμε εστιάζοντας στον εαυτό μας και όχι στον άλλο. Δηλαδή μιλούμε για το πώς νιώθουμε εμείς, γιατί νιώθουμε έτσι και γιατί θέλουμε αυτό το πράγμα εάν ζητούμε κάτι. Τις περισσότερες φορές τα ζευγάρια μιλούν ο ένας στον άλλο, αλλά δεν μιλούν για τον εαυτό τους. Μιλούν για αυτά που τους έκανε ο άλλος, για τα λάθη του άλλου, για το ποιο είναι το σωστό να γίνει και χρησιμοποιούν εκφράσεις που δυναμιτίζουν μια σχέση όπως : Πάντα έτσι κάνεις, εσύ φταις πάλι, στα έλεγα εγώ και δεν μου άκουγες, δεν με καταλαβαίνεις, δεν με αγαπάς κτλπ.

Κάποτε διάβασα ένα βιβλίο, ούτε καν θυμάμαι τώρα τον τίτλο, ούτε το θέμα, νομίζω ήταν για την αυτοεκτίμηση, στο οποίο έγραφε πως το υψηλότερο επίπεδο εγγύτητας ανάμεσα σε ένα ζευγάρι δεν είναι να μοιραστούν οτιδήποτε άλλο παρά τον πόνο και τον φόβο τους. Να μπορούν δηλαδή να ξεγυμνωθούν ουσιαστικά μπροστά στον άλλο και να παραδεχθούν ότι φοβούνται, ότι ζηλεύουν, ότι νιώθουν μειονεκτικά, ότι πονούν για μια απώλεια κτλπ. Αυτό έλεγε είναι το υψηλότερο επίπεδο εγγύτητας, όχι η σεξουαλική ένωση δύο ανθρώπων. Και το προηγούμενο επίπεδο ήταν το μοίρασμα των συναισθημάτων και πριν από αυτό το μοίρασμα των σκέψεων.

Για να μπορέσουμε να επικοινωνήσουμε με τον άλλο, πρέπει να είμαστε διαθέσιμοι να παραδεχθούμε τις αδυναμίες και τις ατέλειες μας, τους φόβους και τους πόνους μας. Πόσες και πόσες παρεξηγήσεις δεν γίνονται ανάμεσα στα ζευγάρια επειδή ο καθένας προσπαθεί να κρύψει τις αδυναμίες του και τους φόβους τους και τι τον πονάει;

Ακόμη και στο σεξ, τα περισσότερα προβλήματα προκύπτουν λόγω παρεξηγήσεων επειδή φοβόμαστε να μιλήσουμε ανοικτά με τον άλλο. Να του αποκαλύψουμε τους δαίμονες μας. Που όπως πολύ εύστοχα έγραψε πριν 100 χρόνια περίπου ο Καβάφης τους κουβαλούμε μέσα μας.

«Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,

τον θυμωμένο Ποσειδώνα μη φοβάσαι,

τέτοια στον δρόμο σου ποτέ σου δεν θα βρείς,

αν μέν’ η σκέψις σου υψηλή, αν εκλεκτή

συγκίνησις το πνεύμα και το σώμα σου αγγίζει.

Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,

τον άγριο Ποσειδώνα δεν θα συναντήσεις,

αν δεν τους κουβανείς μες στην ψυχή σου,

αν η ψυχή σου δεν τους στήνει εμπρός σου.»

Κι αν το ταίρι μας μας αγαπάει, δεν θα φοβηθεί από τους δικούς μας δαίμονες. Ίσα ίσα θα ανακουφιστεί που δεν είναι μόνος του σε αυτό το ταξίδι. Που και ο σύντροφος του έχει να αντιμετωπίσει παρόμοια τέρατα. Γιατί λίγο πολύ οι φόβοι του κάθε ανθρώπου και οι πόνοι του είναι παρόμοιοι.

Τι κρίμα, να βλέπεις ζευγάρια ωραία και ταιριαστά ωσάν φωτογραφία σε κορνίζα και να μην συνδέονται ουσιαστικά; Να μην τολμούν να γυμνωθούν μπροστά στον σύντροφο τους για να συνδεθούν βαθειά; Να επικοινωνήσουν. Να γυμνώσουν την ψυχή τους.

Όλοι ταλαίπωροι άνθρωποι είμαστε.

Όλοι έχουμε τους φόβους και τους πόνους μας, τα κόμπλεξ μας.

Ουδείς τέλειος.

Δεν υπάρχει τελειότητα στην ανθρώπινη φύση. Κι αυτό κατά τη γνώμη μου, είναι το ωραίο. Η περιπέτεια για την οποία αξίζει να ζεις. Να ανακαλύπτεις συνέχεια ομορφιές. Η μεγαλύτερη ομορφιά της ψυχής βρίσκεται στην αποκάλυψη της γύμνιας της, της ανθρώπινης φύσης της, της μη παντοδυναμίας της. Κανείς δεν θα ήθελε να ζει με ένα τέλειο παντοδύναμο ον, χωρίς ελλείψεις. Θα ένιωθε μειονεκτικά και απειλητικά. Και θα προσπαθούσε ίσως να φτιάξει μια τέτοια εικόνα και για τον εαυτό του, θάβοντας βαθειά τα στοιχεία που τον κρατούν ζωντανό και συνδεδεμένο με την ψυχή του. Φανταστείτε, δυο κούκλες άψυχες να κρατάνε χέρια και να προχωρούν. ʼνθρωποι χωρίς επικοινωνία. Με λαμπερή επικάλυψη. Απέξω κούκλα, κι από μέσα πανούκλα. Κι όσο κι αν ακούγεται παράδοξο, όταν αποκαλύψουμε την εσωτερική μας ασχήμια στον εαυτό μας και την παραδεχθούμε και στο σύντροφο μας, τότε ομορφαίνουμε. Τότε συνδεόμαστε ανθρώπινα και βαθειά. Τότε υπάρχει ουσιαστική ελπίδα για καλυτέρευση της σχέσης μας, και του εαυτού μας.

Είναι δύσκολο πράγμα η μοναξιά. Πολύ δύσκολο. Το έχω ζήσει για πολλά χρόνια στη ζωή μου. Τα μεσοδιαστήματα μου ήταν πάντα μεγάλα. Το τελευταίο διάρκεσε 4 ολόκληρα χρόνια. Όσο δύσκολα όμως κι αν ήταν, ακόμη πιο δύσκολο είναι να είσαι καλά μέσα σε μια σχέση. Και η καταλληλότερη προετοιμασία για αυτό είναι στα μεσοδιαστήματα να επιδιδόμαστε στην επώδυνη αλλά απελευθερωτική γνωριμία με τον εαυτό μας.

Απαντώντας λοιπόν, στην ερώτηση της φίλης, που ξέρει ποια είναι, για το πώς βελτιώνουμε την επικοινωνία με το ταίρι μας: βελτιώνοντας την επικοινωνία με τον εαυτό μας.

Το οποίο είναι μια διαδικασία ζωής. Η αυτογνωσία. Δύσκολη, επώδυνη κάποιες φορές, αλλά τόσο απελευθερωτική. Γιατί η αλήθεια ελευθερώσει ημάς! Κι αυτή είναι η φράση από την Βίβλο που αγαπώ πιότερο.

Η αλήθεια ελευθερώσει ημάς.

Μας το εύχομαι!

Με αγάπη,

Θέκλα Πετρίδου

Ψυχολόγος, ψυχοθεραπεύτρια, συγγραφέας.

Τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί ιδιαίτερα ένας
νέος σχετικά κλάδος της Ψυχολογίας, η Ψυχολογία
Υγείας. Η Ψυχολογία Υγείας ασχολείται με τα προβλήματα
υγείας τα οποία σχετίζονται με την ψυχική κατάσταση
του ασθενούς, τόσο στην δημιουργία τους όσο και στην
αντιμετώπισή τους. Ασθένειες όπως η υπέρταση, ο
καρκίνος, οι καρδιοπάθειες, ο διαβήτης και η
παχυσαρκία έχει βρεθεί από επιστημονικές έρευνες ότι
σχετίζονται με την ψυχολογική κατάσταση του ασθενούς.
Δηλαδή, η ψυχική κατάσταση του ανθρώπου παίζει
καθοριστικό ρόλο στην εμφάνιση αυτών των ασθενειών,
στην πορεία και την θεραπεία τους.
Στο άρθρο αυτό θα αναφερθούμε ιδιαίτερα στην
παχυσαρκία. Για ποιο λόγο παχαίνουμε; Επειδή τρώμε
πολύ και δεν γυμναζόμαστε, θα μου πείτε, αυτό είναι
πασίγνωστο. Ναι, αλλά για ποιο λόγο τρώμε πολύ και δεν
μπορούμε να σταματήσουμε; Γιατί δεν μπορούμε να
αντισταθούμε στο φαγητό, ακόμη και όταν δεν πεινάμε; Η
απάντηση είναι απλή : γιατί τις περισσότερες φορές
τρώμε για ψυχολογικούς λόγους και όχι γιατί πεινάμε.

Οι ψυχολόγοι, αναφερόμαστε σε ένα ξεχωριστό είδος
πείνας, την ψυχολογική πείνα, ο άνθρωπος δηλαδή δεν
έχει σωματική πείνα, αλλά τρώει για να χορτάσει την
ψυχολογική του πείνα. Πόσες φορές δεν μπαίνουμε στο
σπίτι από την δουλειά και η πρώτη ασυνείδητή μας
κίνηση είναι να ανοίξουμε την πόρτα του ψυγείου; Ή
πόσες φορές όταν είμαστε αγχωμένοι δεν θέλουμε να
έχουμε συνέχεια κάτι στο χέρι μας να μασουλούμε; Ή
όταν μας στενοχωρήσει κάτι, βρίσκουμε παρηγοριά στο
φαγητό, ή νιώθουμε ανασφαλείς και καταφεύγουμε σε
ένα μπολ από παγωτό;

Γιατί αντιδρούμε όμως με αυτόν τον τρόπο;
Γιατί από την πρώτη παιδική μας ηλικία έχουμε
εκπαιδευτεί έτσι ώστε να βρίσκουμε παρηγοριά,
ξεκούραση, χαλάρωση στο φαγητό. Όταν ήμασταν μωρά
μας έκαναν να σιωπήσουμε δίνοντάς μας φαγητό, μας
αντάμειβαν για κάτι δίνοντάς μας φαγητό, μας
παρηγορούσαν δίνοντάς μας φαγητό, έβγαζαν τις ενοχές
τους για το ότι μας παραμελούσαν ψυχολογικά, δίνοντάς
μας φαγητό, γενικά οι γονείς μας χρησιμοποιούσαν το
φαγητό όχι απλά ως την τροφή του σώματός μας, αλλά ως
ένα πολλαπλό μέσο επικοινωνίας μαζί μας και πλήρωσης
των συναισθηματικών μας αναγκών. Έτσι και εμείς
εκπαιδευτήκαμε έτσι ώστε να προβάλλουμε το φαγητό ως
μέσο επικοινωνίας με τον κόσμο και πλήρωσης των
συναισθηματικών μας αναγκών.

Πώς επικοινωνούμε με μέσο το φαγητό;
Αγαπούμε κάποιον; Του μαγειρεύουμε. Πάμε να
επισκεφθούμε κάποιον; Του παίρνουμε δώρο σοκολατάκια.
Γιορτάζουμε; Προσφέρουμε φαγητό. Πενθούμε; Προσφέρουμε
το τραπέζι της παρηγοριάς. Γενικά, την χαρά μας, την
λύπη μας, την αγάπη, την αφοσίωσή μας την εκφράζουμε
με μέσο το φαγητό.

Έτσι λοιπόν, τρώμε για ψυχολογικούς λόγους πολλές
φορές, και όχι γιατί πεινούμε σωματικά.

Έτσι παχαίνουμε. Όταν κάποιος τρώει ενώ δεν πεινά, δίνει
ενέργεια στο σώμα του την οποία δεν χρειάζεται και το
σώμα του την αποθηκεύει σε μορφή λίπους για ώρα
ανάγκης. Το σώμα μας λειτουργεί με σοφό τρόπο. Όταν
χρειάζεται ενέργεια για να λειτουργήσει, στέλνει το
σήμα της πείνας, για να αναγκάσει τον άνθρωπο να
τραφεί. Όταν ο άνθρωπος τρώει μόνο όταν πεινά και
σταματά να τρώει όταν χορτάσει, δεν φοβάται να παχύνει
για τί δίνει στον οργανισμό του ενέργεια μόνο όταν
αυτός την χρειάζεται και τίποτα παραπάνω.

Η ψυχολογία ασχολείται ιδιαίτερα με την
θεραπεία της παχυσαρκίας. Ο ψυχολόγος ή ψυχοθεραπευτής
εκπαιδεύει τον κόσμο ώστε να αναγνωρίζει την
ψυχολογική του πείνα και να την χειρίζεται με
ψυχοθεραπευτικό τρόπο και όχι με το φαγητό. Έχεις
άγχος; Το φαγητό δεν θα σε χαλαρώσει, θα σε κάνει
ακόμα πιο βαρύ. Η ψυχοθεραπευτική μέθοδος της
χαλάρωσης μπορεί να σε βοηθήσει να αντιμετωπίσεις το
άγχος σου, χωρίς να σε παχύνει! Είσαι στενοχωρημένος,
έχεις προσωπικά προβλήματα; Η λύση των προβλημάτων σου
με ένα υγιές ψυχολογικά τρόπο είναι αυτό που σου
χρειάζεται και όχι το φαγητό. Νιώθεις μόνος; Μια καλή
παρέα, άνθρωποι που σε αγαπούν και σε ακούν θα σε
βοηθήσουν να αντιμετωπίσεις την μοναξιά σου και όχι το
φαγητό!

Θέκλα Πετρίδου

Ψυχολόγος, ψυχοθεραπεύτρια

Το comfort eating που σε ελεύθερη μετάφραση σημαίνει τρώω για να νιώσω άνετα, καλά ψυχολογικά, στα ελληνικά θα μπορούσε να εκφραστεί με την ορολογία φαγητό για συναισθηματικούς λόγους. Όταν δηλαδή τρώμε για να ικανοποιήσουμε την συναισθηματική – ψυχική μας πείνα και όχι την σωματική.

Ο άνθρωπος όταν γεννηθεί είναι εξοπλισμένος με ένα θαυμάσιο σύστημα πρόσληψης τροφής. Όταν πεινάει τρώει, κι όταν χορταίνει σταματάει. Φαίνεται όμως πως ο τρόπος μεγαλώματος των παιδιών επιδρά πολλές φορές καταστροφικά σε αυτό το σύστημα. Μαθαίνουμε τα παιδιά να τρώνε σαν επιβράβευση, τους στερούμε το φαγητό ως τιμωρία και γενικώς χρησιμοποιούμε χίλιους τρόπους να τους μάθουμε πως το θέμα του φαγητού δεν είναι απλό και φυσικό όπως αυτό της ούρησης.

Σκεφτείτε λίγο: Μπορούμε να μάθουμε ένα μωρό να ουρεί την ώρα που θέλουμε εμείς; Μπορούμε να επιτύχουμε κάτι τέτοιο; Το ίδιο συμβαίνει και όταν ζητούμε από ένα βρέφος και στη συνέχεια ένα νήπιο να τρώει όταν θέλουμε εμείς και να σταματάει πάλι όταν θέλουμε εμείς.

Για να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να διατηρήσουν φυσιολογικό και αλώβητο το σύστημα πρόσληψης τροφής, πείνας και κορεσμού πρέπει να τους αφήσουμε από βρέφη να παίρνουν φαγητό μόνο όταν πεινούν και να σταματούν όταν τα ίδια χορτάσουν και όχι όταν εμείς θεωρούμε πως πρέπει. Ένας εύκολος, υγιεινός και ανέξοδος τρόπος για να το πετύχουμε αυτό είναι ο μητρικός θηλασμός. Το μωρό αναζητά από μόνο του το στήθος της μητέρας του και όταν χορτάσει, όταν νιώσει κορεσμό, το αφήνει και αποκοιμιέται.

Σε όλη αυτή τη διαδικασία μεγαλώματος ενός παιδιού, δυστυχώς δεν είναι μόνο εμείς οι γονείς που παίζουμε ρόλο, αλλά και τα Μ.Μ.Ε., το σχολείο, οι συμμαθητές και τα γονίδια.

Είναι εύκολο να καταλάβουμε πως τα Μ.Μ.Ε. με τις συνεχείς διαφημίσεις fast food, γλυκών, ελκυστικών φαγητών που φτιάχνονται με συγκεκριμένα υλικά, επηρεάζουν τα παιδιά, αλλά και τους μεγάλους στο να τρέξουν τα σάλια τους και να αναζητήσουν φαγητό. Το οπτικό και ακουστικό ερέθισμα στον εγκέφαλο μέσω της διαφήμισης ξεκινά την διαδικασία αναζήτησης τροφής. Το ίδιο και με τους συνομηλίκους. Αν ένα παιδί κάθεται στο διάλειμμα και δίπλα του ένας φίλος του τρώει πατατάκια ή σοκολάτα ή hot dog, από τη μυρωδιά, όχι μόνο από τη θέα, το παιδί θα αναζητήσει αμέσως την ίδια ανθυγιεινή τροφή.

Πολλά σχολεία σήμερα εφαρμόζουν και στο μάθημα της Οικιακής Οικονομίας, αλλά και σε άλλα μαθήματα αρχές υγιεινής διατροφής και σεβασμού προς το περιβάλλον. Τα παιδιά μας επηρεάζονται θετικά από αυτές τις διδασκαλίες. Πολλά σχολεία προσφέρουν και υγιεινό πρόγευμα στα παιδιά ως μάθημα για το τι είναι υγιέστερο να καταναλώνουν ως πρωινό και κολατσιό στο σχολείο. ʼρα αυτός ο παράγοντας μπορεί να είναι θετικός ως προς την υιοθέτηση υγιεινών προτύπων διατροφής. Από την άλλη όμως, δυστυχώς, υπάρχουν καντίνες σχολείων, οι οποίες παράνομα προμηθεύουν τους μαθητές με ανθυγιεινά απαγορευμένα φαγητά.

Το θέμα της διατροφής έχει δύο παραμέτρους: το πόσο υγιεινό είναι ένα φαγητό και πόσο παχυντικό ή όχι. Συνήθως, τα υγιεινά φαγητά έχουν και λιγότερες θερμίδες. Ενώ τα ανθυγιεινά, που είναι γεμάτα λίπος, συντηρητικά, χρωστικές, ζάχαρη είναι και πολυθερμιδικά. Και όπως λένε οι διατροφολόγοι υπάρχουν καλύτερες και χειρότερες θερμίδες. Οι θερμίδες που παίρνουμε από μια επεξεργασμένη τροφή καίγονται πολύ πιο γρήγορα και είναι πολύ λιγότερο θρεπτικές, από αυτές που παίρνουμε από μια φυσική τροφή που δεν έχει υποστεί επεξεργασία όπως για παράδειγμα το οργανικό ολοσίταρο ψωμί σε αντιδιαστολή με το κοινό άσπρο ψωμί.

Τι ρόλο παίζουν τα γονίδια;

Ακόμη δεν είμαστε σίγουροι για το αν υπάρχει το γονίδιο της παχυσαρκίας ή όχι. Διάφοροι επιστήμονες κατά καιρούς ανακοινώνουν την εύρεση του γονιδίου της παχυσαρκίας, ακόμη όμως και σε εκείνη την περίπτωση http://www.tanea.gr/kosmos/article/?aid=4604384 , μιλούν για ένα γονίδιο, το οποίο έχουν ελέγξει πειραματικά πάνω σε γενετικά τροποποιημένα ποντίκια τα οποία όταν είχαν αυτό το γονίδιο έτρωγαν περισσότερο και για αυτό πάχαιναν! Δεν πάχαιναν με το ίδιο φαγητό που έτρωγαν τα ποντίκια χωρίς αυτό το γονίδιο!

Οι ειδικοί συνιστούν να μην ανησυχούμε ιδιαίτερα με αυτό το γονίδιο της παχυσαρκίας, επειδή δεν μειώνει τον μεταβολισμό στο σώμα

http://news.pathfinder.gr/health/520844.html

και με την άσκηση η αρνητική του επίδραση μπορεί να αποτραπεί

http://www.eatwell.gr/%CE%AC%CF%83%CE%BA%CE%B7%CF%83%CE%B7/%CE%AC%CF%83%CE%BA%CE%B7%CF%83%CE%B7-%CE%B3%CE%BF%CE%BD%CE%AF%CE%B4%CE%B9%CE%BF-%CF%80%CE%B1%CF%87%CF%85%CF%83%CE%B1%CF%81%CE%BA%CE%AF%CE%B1/

Πώς μπορούμε λοιπόν, να βοηθήσουμε ψυχοθεραπευτικά ένα άτομο, το οποίο τρώει για συναισθηματικούς λόγους (comfort eating) ή έχει το λεγόμενο γονίδιο της παχυσαρκίας (FTO) ώστε να μην τρώει περισσότερο από όσο χρειάζεται για να χορτάσει;

Καταρχάς, εγώ προσωπικά ως ψυχολόγος και ψυχοθεραπεύτρια είμαι εναντίον του να ακολουθούν οι άνθρωποι υποθερμιδικές δίαιτες πείνας. Υπάρχουν πολλές ενδείξεις για το ότι όταν ένα άτομο στερείται το φαγητό και πεινά είναι πολύ πιθανόν, χωρίς να μπορεί να το ελέγξει, σε κάποιες μέρες ή εβδομάδες να αρχίσει τις βουλιμικές επιδρομές στο ψυγείο ή να παρατήσει τη δίαιτα και να τρώει ακόμη περισσότερο από πριν. Για αυτό το λόγο και οι σύγχρονοι διαιτολόγοι και διατροφολόγοι περισσότερο εκπαιδεύουν τους πελάτες τους στο να τρέφονται υγιεινά με όλο και πιο φυσικές τροφές. Τους εξηγούν τι προκαλεί στον οργανισμό μας το λίπος, η ζάχαρη, το αλάτι κλπ, στη σημασία των φρέσκων ωμών τροφών όπως τα λαχανικά και τα φρούτα, των φυσικών ινών, των μη επεξεργασμένων τροφών, των μη μεταλλαγμένων τροφίμων. Η γνώση είναι πολύ σημαντική για να μπορέσει ένας άνθρωπος να γίνει φίλος με τον οργανισμό του, να του φερθεί φιλικά και με ένα θετικό τρόπο. Γνωρίζω πολλούς διατροφολόγους ή και διαιτολόγους, οι οποίοι έχουν αυτή την προσέγγιση με τους πελάτες τους. Όχι μόνο τα άτομα που είναι υπέρβαρα, αλλά και αυτά που έχουν το αντίθετο πρόβλημα, αυτό της νευρικής ή ψυχογενούς ανορεξίας. Η σύγχρονη τάση της διατροφολογίας και διατολογίας οδηγεί προς αυτή την κατεύθυνση. Εκπαίδευση του ατόμου ως προς τι σημαίνουν οι τροφές, τι σημαίνει ισορροπημένη διατροφή, και πώς ο άνθρωπος μπορεί να είναι φίλος με τις τροφές, και να τις χρησιμοποιεί με αγάπη προς το σώμα του και τη σιλουέτα του.

Σημαντικό είναι εδώ να αναφέρουμε πως υπάρχουν διάφοροι σωματότυποι ανθρώπων. Δεν γεννιόμαστε όλοι για να είμαστε ψηλοί και αδύνατοι. Υπάρχουν άνθρωποι που γεννιούνται για να είναι αδύνατοι, άλλοι για να είναι μέτριοι και άλλοι για να είναι γεμάτοι. Το πρόβλημα είναι όταν ο άνθρωπος παραβιάσει το σωματότυπο του. Όταν τρώει μόνο όταν πεινά και όταν χορτάσει σταματά, τότε θα είναι αδύνατος αν αυτός είναι ο σωματότυπος του, θα είναι μέτριου βάρους, αν έτσι είναι ο σωματότυπος του, και γεμάτος στην περίπτωση που τα γονίδια του είναι για γεμάτο άνθρωπο. Ποτέ όμως δεν θα είναι παχύσαρκος. Ένας τρόπος για να οριστεί η παχυσαρκία είναι το ποσοστό λίπους στον οργανισμό του ανθρώπου. Όταν το βάρος που προέρχεται από το λίπος του υπερβαίνει το 30% περίπου, τότε μιλάμε για παχύσαρκο άτομο. Υπάρχουν σύγχρονοι ηλεκτρονικοί τρόποι να μετρηθεί το ποσοστό λίπους στον οργανισμό κι αυτά τα εργαλεία ή μηχανήματα μπορεί να υπάρχουν στο γραφείο ενός διατροφολόγου-διαιτολόγου, σε ένα γυμναστήριο κλπ.

Κάτι άλλο που είναι σημαντικό να αναφερθεί εδώ είναι πως υπάρχουν αιτίες παχυσαρκίας οι οποίες οφείλονται σε κλινικές καταστάσεις στον οργανισμό. Όπως σε μια ανωμαλία στον εγκέφαλο όπως για παράδειγμα στην υπόφυση, το κέντρο που ελέγχει την όρεξη, την πείνα και τον κορεσμό, μια ανισορροπία ορμονική ή ένα πρόβλημα υποθυρεοειδισμού. Για αυτές τις περιπτώσεις, χρειάζονται ορμονικές και άλλες ειδικές εξετάσεις και το άτομο πρέπει να παρακολουθηθεί από ομάδα ειδικών. Αυτές είναι οι περιπτώσεις της κλινικής παχυσαρκίας, οι οποίες είναι πολύ σπάνιες. Τα πιο συνηθισμένα φαινόμενα παχυσαρκίας έχουν να κάνουν με το overeating, να τρώμε δηλαδή περισσότερο φαγητό από όσο χρειαζόμαστε για να χορτάσουμε, κι αυτό να το κάνουμε για ψυχολογικούς λόγους.

Πώς βοηθά λοιπόν ένας ψυχολόγος έναν άνθρωπο που αντιμετωπίζει comfort eating, ή overeating για να το ξεπεράσει;

Ο ψυχολόγος ή ο ψυχοθεραπευτής, είναι το άτομο που μπορεί να ενισχύσει τη δουλειά του διατροφολόγου ή διαιτολόγου και του γυμναστή με τον πελάτη. Για να μπορέσει κάποιος να αδυνατίσει πρέπει να σταματήσει να τρώει περισσότερο από όσο χρειάζεται και να αρχίσει να ασκείται συστηματικά για να κάψει το έξτρα λίπος στον οργανισμό του, να δυναμώσει τους μύες του και να αυξήσει τον μεταβολισμό του. Ο μεταβολισμός είναι ο ρυθμός με τον οποίο καίγονται οι θερμίδες στον οργανισμό. Όσο αθλείται το άτομο και αυξάνεται ο μυϊκός του όγκος, τόσο αυξάνεται και ο μεταβολισμός του. Γιατί οι μύες είναι οι «φούρνοι» του οργανισμού, στους οποίους καίγεται το λίπος. Η χρήση επαγγελματία γυμναστή είναι απαραίτητη για ένα άτομο που θέλει να χάσει υγιεινά το βάρος του. Ο γυμναστής είναι μορφωμένος για να καταλαβαίνει τις ειδικές ανάγκες άσκησης ενός οργανισμού, τις ιδιαιτερότητες του μυοσκελετικού του συστήματος καθώς και τους προσωπικούς περιορισμούς του. Συνήθως όταν αθλούμαστε από μόνοι μας, χωρίς τη συμβουλή ειδικού, μπορεί να το παρακάνουμε, να καταπονήσουμε τον οργανισμό μας από τις πρώτες μέρες και μετά να τραυματιστούμε ή να τα παρατήσουμε.

Η δουλειά του ψυχολόγου ή ψυχοθεραπευτή εστιάζεται και στο να συμπαρασταθεί στο άτομο που βρίσκεται σε μια διαδικασία μεταμόρφωσης του εαυτού του από ένα παχύσαρκο σε ένα κανονικό σώμα. Η συμπαράσταση αυτή έρχεται με τη μορφή της ψυχολογικής υποστήριξης, αλλά και της ανακάλυψης των ψυχολογικών αιτίων για τα οποία κάποιος αποφασίζει υποσυνείδητα να τρώει περισσότερο και να γίνει παχύσαρκος. Αυτά τα ψυχολογικά αίτια αποτελούν τα ισχυρά αντικίνητρα, τα οποία δυναμιτίζουν κάθε προσπάθεια ενός ανθρώπου να αλλάξει τον τρόπο που τρώει, που αθλείται και που μοιάζει εξωτερικά. Μέσω της ψυχοθεραπείας, ο ψυχοθεραπευτής μαζί με τον πελάτη του, διερευνούν μέσω της ιστορίας του πελάτη, τους λόγους που τον έκαναν να μάθει να τρώει περισσότερο από όσο χρειάζεται. Και στη συνέχεια, να βρει εναλλακτικούς τρόπους για να γεμίσει εκείνα τα συναισθηματικά κενά, άλλους από το φαγητό. Ή να καταπολεμήσει τους φόβους του. Πολλές φορές φοβόμαστε να είμαστε fit και ελκυστικοί. Όσο κι αν φαίνεται παράξενο, πολλοί άνθρωποι προτιμούν να «κρυφτούν» κάτω από στρώματα λίπους ώστε να μην είναι ορατοί ή το αντίθετο, να φουσκώσουν από το λίπος ώστε να μπορούν οι δίπλα τους να τους βλέπουν. Κάποιες φορές το υπερβολικό λίπος είναι και ένας τρόπος να τιμωρήσει τον εαυτό του ένα άτομο που θεωρεί πως είναι ένοχο για μια σεξουαλική επίθεση ή κακοποίηση που δέχθηκε. Όλα αυτά τα ψυχολογικά αίτια για το πάχος χρειάζονται τη βοήθεια ειδικού για να ανακαλυφθούν, διερευνηθούν και αντιμετωπιστούν. Και ο ειδικός αυτός είναι ο ψυχολόγος ή και ψυχοθεραπευτής.

Η αντιμετώπιση του comfort eating και του overeating είναι ένα πολύπλοκο θέμα, το οποίο όταν συνδυάζεται και με την παχυσαρκία χρειάζεται οπωσδήποτε τη συνεργασία με ειδικούς : ψυχολόγο ή και ψυχοθεραπευτή, διαιτολόγο ή και διατροφολόγο και γυμναστή.

Θέκλα Πετρίδου

Ψυχολόγος ψυχοθεραπεύτρια

Η επιστήμη της Ψυχολογίας είναι μια σχετικά σύγχρονη επιστήμη που μετρά κάτι παραπάνω από 100 χρόνια ζωής. Είναι μια επιστήμη που μελετά από την δική της σκοπιά όλες τις εσωτερικές και εξωτερικές συμπεριφορές του ανθρώπου. Ασχολείται με τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τις πράξεις, τα κίνητρα και το τελικό αποτέλεσμα όλων αυτών, όπως τελικά διαφαίνεται στην εικόνα του ανθρώπου προς τα έξω. Οι ψυχολόγοι προσπαθούμε να κατανοήσουμε, να αναλύσουμε και να ερμηνεύσουμε την ανθρώπινη συμπεριφορά ( εσωτερική και εξωτερική) και όσοι από εμάς είμαστε και ψυχοθεραπευτές, να βοηθήσουμε τους πελάτες μας να αλλάξουν, να θεραπεύσουν συμπεριφορές που τους δημιουργούν πρόβλημα στη λειτουργικότητα τους.

Το ζήτημα του βάρους, το να είναι κάποιος υπέρβαρος και παχύσαρκος ή λιποβαρής και ανορεξικός, είναι ένα θέμα που το μελετά και η ψυχολογία από την σκοπιά της.

Το τι είναι φυσιολογικό βάρος για έναν άνθρωπο είναι κάτι που καθορίζεται από τα γονίδια του και τον σωματότυπο του. Για κάθε άνθρωπο, το ιδεατό βάρος είναι διαφορετικό. Υπάρχουν δείκτες μέτρησης όμως, όπως το BMI και λιπομετρητικές συσκευές οι οποίες μας δίνουν ενδείξεις για το αν είμαστε λιποβαρείς, αν έχουμε βάρος σε φυσιολογικά αναμενόμενα επίπεδα, αν είμαστε υπέρβαροι ή παχύσαρκοι.

Πιθανοί ψυχολογικοί λόγοι για την παχυσαρκία:

Υπάρχουν ψυχολογικοί λόγοι που ένας άνθρωπος είναι παχύσαρκος; Ή που υποσυνείδητα διαλέγει να έχει περισσότερο βάρος από το ιδεατό του;

Φαίνεται πως υπάρχουν. Αυτό δείχνει η έρευνα και η κλινική πρακτική.

Ας αναφέρουμε εν συντομία μερικούς από αυτούς:

• Comforteating. Το να τρώμε για να νιώσουμε καλύτερα. Κάθε φορά που τρώμε και γεμίζουμε το στομάχι μας, ο εγκέφαλος μας εκκρίνει ενδορφίνες, τα εγγενή ηρεμιστικά του οργανισμού. Έτσι, πολλοί άνθρωποι συνηθίζουμε όταν νιώθουμε άγχος, στενοχώρια, μοναξιά ή ανία, να τρώμε για να νιώσουμε καλύτερα. Έτσι παίρνουμε πολλές περισσότερες θερμίδες από αυτές που χρειάζεται ο οργανισμός μας για να λειτουργήσει, τις οποίες αποθηκεύει σε λίπος.
• Όταν καταπονούμε τον οργανισμό μας με αυστηρές υποθερμιδικές δίαιτες, τότε ο εγκέφαλος μας, μας διατάζει να φάμε επειγόντως. Μπαίνουμε σε μια πρωτόγονη λειτουργία επιβίωσης. Έτσι εξηγούνται οι νυχτερινές επιδρομές στο ψυγείο και οι βουλιμικές κρίσεις. Παχαίνουμε λοιπόν, όταν στερούμε το σώμα μας από την τροφή που χρειάζεται για να επιβιώσει κι έτσι τρώμε ανεξέλεγκτα μετά, με αποτέλεσμα να παίρνουμε πάλι περισσότερες θερμίδες από όσες χρειαζόμαστε για να λειτουργήσουμε, τις οποίες αποθηκεύει το σώμα μας σε λίπος.
• Κάποιοι άνθρωποι, υποσυνείδητα διαλέγουν να είναι παχουλοί ώστε να γίνουνvisible, «ορατοί» στο περιβάλλον τους. Αυτό μπορεί να συμβεί και σε παιδιά και σε μεγάλους. Αν οι γύρω μας δεν ασχολούνται μαζί μας, τότε αν παχύνουμε, αν μεγαλώσει ο όγκος μας τότε ίσως μας προσέξουν. Ίσως να ασχοληθούν μαζί μας και με αρνητικό τρόπο, με το να μας κάνουν παρατηρήσεις για το βάρος μας, αλλά ακόμα και η αρνητική σημασία είναι σημασία για τον άνθρωπο.
• ʼλλοι άνθρωποι υποσυνείδητα διαλέγουν να είναι παχουλοί ώστε να μην είναι ελκυστικοί. Για παράδειγμα, μια παντρεμένη γυναίκα που δεν είναι ευτυχισμένη στο γάμο της, αλλά δεν θέλει να απατήσει τον σύζυγό της, ούτε να χωρίσει, τότε μπορεί υποσυνείδητα να διαλέξει να παχύνει ώστε να μην την προσέχουν οι άλλοι άντρες και να μην έχει πειρασμούς.
• Και κάποιοι άλλοι υποσυνείδητα διαλέγουν να παχύνουν για να τιμωρήσουν τον εαυτό τους και να εξιλεωθούν από τυχόν ενοχές. Κάτι τέτοιο μπορεί να παρατηρηθεί σε ένα άτομο που είναι θύμα οποιασδήποτε κακοποίησης.

Αντικίνητρα για το αδυνάτισμα

• Όλοι οι παραπάνω πιθανοί ψυχολογικοί λόγοι για την παχυσαρκία, μπορούν να λειτουργήσουν ως αντικίνητρα, ώστε ένα άτομο που προσπαθεί να αδυνατίσει, να μην τα καταφέρνει.Και εκεί έρχεται η βοήθεια της ψυχοθεραπείας στο άτομο για να καταφέρει να υπερβεί τα αντικίνητρα αυτά. Όταν το υποσυνείδητο μας σαμποτάρει τις προσπάθειες μας να αδυνατίσουμε, τότε η ψυχοθεραπεία ως μέσον διερεύνησης του υποσυνειδήτου και θεραπείας των ενοχών, των φόβων και των ανασφαλειών, βοηθάει στο να βρούμε ποια είναι τα δικά μας αντικίνητρα και να τα εξαλείψουμε.
• Αντικίνητρα για την άσκηση. Δεν αρκεί μόνο να σταματήσουμε τοovereating, το να τρώμε δηλαδή περισσότερο από όσο χρειαζόμαστε για να αδυνατίσουμε. Χρειάζεται και να επιδοθούμε στην άσκηση. Και την αερόβια για το κάψιμο λίπους, και την αναερόβια για το κτίσιμο του μυϊκού μας συστήματος. Πολλοί άνθρωποι όμως, ενώ ξεκινούν με ενθουσιασμό ένα πρόγραμμα άσκησης, πολύ σύντομα το εγκαταλείπουν. Λένε πως βαριούνται, κουράζονται, δεν βρίσκουν χρόνο κτλ. Εδώ έχουμε ένα υποσυνείδητο αντικίνητρο. Το υποσυνείδητο του ατόμου, σαμποτάρει την προσπάθεια του για αδυνάτισμα. Εκεί έρχεται η βοήθεια της ψυχοθεραπείας, στο να διαγνώσει αυτό το αντικίνητρο και να βοηθήσει το άτομο να το υπερβεί και να το μετατρέψει σε κίνητρο για άσκηση και ζωή. Πολλές φορές η υποσυνείδητη άρνηση για άσκηση μπορεί να υποδηλώνει μια υποβόσκουσα κατάσταση κατάθλιψης. Η ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει το άτομο να αναγνωρίσει ότι έχει καταθλιπτικά στοιχεία, τα οποία να διαχειριστεί ψυχοθεραπευτικά και να τα υπερβεί. Εξάλλου, η άσκηση είναι ένα φυσικό αντικαταθλιπτικό!

Λιποβαρή άτομα και νευρική ανορεξία

Συνήθως ασχολούμαστε περισσότερο με την παχυσαρκία, επειδή είναι το πιο συχνό πρόβλημα βάρους στη σύγχρονη εποχή. Υπάρχει όμως και το αντίθετο πρόβλημα. Ένα άτομο δηλαδή να είναι λιποβαρές ή να πάσχει από νευρική ανορεξία.

Τα ψυχολογικά αίτια για να είναι ένα άτομο λιποβαρές, συνήθως έχουν να κάνουν με την ελκυστικότητα του και την εικόνα του σώματος του. Συναντούμε συνήθως ανησυχητικά χαμηλό βάρος σε γυναίκες οι οποίες πείθονται από την βιομηχανία της μόδας και της εικόνας, πως το ιδεατό κορμί είναι το ψηλό και υπερβολικά αδύνατο. Ένας δηλαδή σωματότυπος, αυτός του αδύνατου ανθρώπου, επιβάλλεται ως ο ιδανικός. Υπάρχουν όντως άνθρωποι που γεννιούνται με τα γονίδια να είναι αδύνατοι. Όσο και να τρώνε, δεν παχαίνουν. Αυτοί όμως είναι μια πολύ μικρή μερίδα του συνολικού πληθυσμού. Οι περισσότεροι από εμάς, ειδικά στην Κύπρο που είναι μια μεσογειακή χώρα, έχουμε γονίδια για να είμαστε πιο «γεμάτοι» από ότι προστάζει η μόδα και πάλι να έχουμε φυσιολογικά ποσοστά λίπους και βάρους στον οργανισμό μας.

Η νευρική ανορεξία (ή ψυχογενής ανορεξία), είναι μια πολύ σοβαρή ασθένεια η οποία μπορεί να οδηγήσει μέχρι και στον θάνατο. Συνήθως τα άτομα που παθαίνουν ανορεξία, ξεκινούν από μια αυστηρή υποθερμιδική δίαιτα και σταδιακά καταλήγουν στο να μειώνουν στο ελάχιστο την τροφή με αποτέλεσμα να χάνουν πολύ βάρος, να μειώνεται στο ελάχιστο το λίπος στον οργανισμό τους, οι γυναίκες να σταματούν να έχουν περίοδο και ο οργανισμός τους να εξασθενεί. Παρόλα αυτά το άτομο εξακολουθεί να πιστεύει πως είναι παχύσαρκο, βλέπει τον εαυτό του στον καθρέφτη και ενώ είναι σκελετωμένο, πιστεύει πως ακόμα είναι παχουλό. Υπάρχουν θεωρίες που υποστηρίζουν πως η νευρική ανορεξία έχει καθαρά ψυχολογικά αίτια και άλλες πως προκαλείται από την αυστηρή δίαιτα.

Όπως και να ‘χει το πράγμα όμως, η αντιμετώπιση της νευρικής ανορεξίας πρέπει να γίνεται από μια ομάδα ειδικών. Παθολόγο, ψυχίατρο, ψυχολόγο-ψυχοθεραπευτή, ενδοκρινολόγο και διατροφολόγο. Στο εξωτερικό υπάρχουν ειδικά κέντρα αντιμετώπισης της νευρικής ανορεξίας. Στην Κύπρο, δυστυχώς, δεν έχουμε ακόμα κάτι τέτοιο. Αν προσέξετε συμπτώματα ανορεξίας σε άτομο του περιβάλλοντος σας, τότε πρέπει να το πιέσετε, ακόμα και εξαναγκάσετε να επισκεφτεί τους ειδικούς. Γιατί τα άτομα αυτά δεν παραδέχονται, δεν πιστεύουν πως έχουν πρόβλημα και στόχος τους πάντοτε είναι να αδυνατίσουν παραπάνω έστω κι αν έχουν φτάσει στα όρια της ανθρώπινης εξάντλησης. Και δυστυχώς, η κατάληξη της νευρικής ανορεξίας, αν δεν αντιμετωπιστεί θεραπευτικά, είναι ο θάνατος.

Η επιστήμη της ψυχολογίας ασχολείται και με την διάγνωση, ανάλυση και αντιμετώπιση των προβλημάτων που έχουν σχέση με το βάρος του ανθρώπου από την δική της σκοπιά. Σε συνεργασία με άλλες επιστήμες όπως την ιατρική και τις σχετικές ειδικότητες της, την διατροφολογία την φυσική αγωγή μπορεί να συνεισφέρει στην αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων.

Θέκλα Πετρίδου

Ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια.

Το παρόν δημοσιεύτηκε ως κεφάλαιο σε ενημερωτικό βιβλίο που εξέδωσε το ιδιωτικό νοσοκομείο Αρεταίειο το 2010 υπό την αρχισυνταξία της Δρος Στέλιας Καδή, Ενδοκρινολόγου

Η Κύπρος συγκαταλέγεται ανάμεσα στις χώρες με το ψηλότερο ποσοστό κατοίκων με πανεπιστημιακή μόρφωση.

Μετά το 1960 και ακόμη περισσότερο μετά το 1974 θεωρείται μόδα, απαραίτητο όλα τα παιδιά τελειώνοντας τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση να προχωρήσουν στην τριτοβάθμια. Κι αυτά που έχουν κλίση κι αυτά που δεν έχουν. Κι όσα δεν το καταφέρνουν να καταλήγουν συχνά στην αυτοϋποτίμηση, και σε αισθήματα κατωτερότητας…

Αυτό όμως δεν σημαίνει πως είμαστε και μορφωμένος λαός. Η μόρφωση είναι ευρεία έννοια, κατά τη γνώμη μου. Δεν περιλαμβάνει μόνο το να περάσεις τα μαθήματα στο πανεπιστήμιο και να πάρεις το πτυχίο σου. Αυτό είναι ένα κομμάτι σημαντικό και όντως έχει ανθρώπους, οι οποίοι μοχθούν ιδιαίτερα για να το πετύχουν, αν και δεν τους βγαίνει «φυσικά» και είναι αξιέπαινοι για αυτό. Είναι ένα πρώτο βήμα για την πρόσβαση στη γνώση και την παιδεία.

Η σύγχρονη τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι τόσο κατακερματισμένη, που μπορεί να παράγει γρανάζια της μηχανής που να δουλεύουν επαρκώς. Παράγει όμως πολύπλευρα μυαλά; Ανθρώπους που αναζητούν με λαχτάρα τη γνώση, την επίγνωση και την πνευματική πρόοδο;

Ανθρώπους που διαβάζουν βιβλία από ευχαρίστηση, που λατρεύουν τις συζητήσεις πάνω σε φιλοσοφικά και ιδεολογικά θέματα, που προβληματίζονται, που πειραματίζονται φιλοσοφικά και γνωσιολογικά και που καταλήγουν στο Σωκρατικό «εν οίδα ότι ουδέν οίδα», που για μένα είναι η επιτομή της γνώσης και η πιο λιτή περιγραφή της μεταμοντέρνας διανόησης;

Η ζωή είναι πολύπλοκη και αναπάντεχη. Τα πράγματα δεν έρχονται ποτέ όπως τα περιμένουμε. Ο Ηράκλειτος το αποτύπωσε τόσο εύστοχα στο «τα πάντα ρει». Η μόρφωση μας και η παιδεία μας, μπορούν πραγματικά να μας ανεβάσουν το δείκτη της διανοητικής και συναισθηματικής μας ευφυΐας, αν μας βοηθήσουν στο να γίνομαι πιο ευέλικτοι και να μπορούμε να προσαρμοζόμαστε σε νέες, αναπάντεχες συνθήκες. Γιατί στην ουσία η διανοητική νοημοσύνη μετράει την προσαρμογή σε εξωτερικές συνθήκες και η συναισθηματική σε εσωτερικές.

Αυτά για τροφή για σκέψη. . .

Θέλω να πιστεύω πως έχουμε ψηλότερα επίπεδα ουσιαστικής μόρφωσης ως λαός, από ότι δείξαμε μέχρι σήμερα. Πως μπορούμε να απαγκιστρωθούμε από αγκυλώσεις του παρελθόντος και να εστιαστούμε στο παρόν και στο μέλλον μας, επιδεικνύοντας την ανάλογη ευελιξία, ώστε να μπορέσουμε να επιβιώσουμε. Και ουσιαστικά, και οικονομικά και πνευματικά. Το εύχομαι ολόψυχα!

Θέκλα Πετρίδου

Ψυχολόγος, ψυχοθεραπεύτρια, συγγραφέας