Μαγειρεύω στην κουζίνα. Τα παιδιά παίζουν δίπλα στο σαλόνι. Ξαφνικά ακούω την κόρη μου να τσιρίζει υστερικά. Τους φωνάζω : «τί πάθατε;» . Οι τσιρίδες συνεχίζονται και όταν επιτέλους παρατάω αυτό που κάνω και καταφθάνω στο χώρο του εγκλήματος, είμαι ήδη θυμωμένη, τρομερά θυμωμένη, ρωτάω τι συνέβη, ο ένας κατηγορεί τον άλλο, η μικρή ουρλιάζει πως την χτύπησε, ο μεγάλος επιδεικνύει μια εμφανή δαγκωματιά στο μπράτσο κι εγώ θέλω να τους δείρω, να τους δείρω… Δε συγκρατιέμαι, αρχίζω να φωνάζω κι εγώ και γινόμαστε μύλος…

Ένα καθημερινό παράδειγμα για το φαύλο κύκλο του θυμού. Αυτό το έντονο συναίσθημα που σε καταβάλλει και σε μεταμορφώνει σε δευτερόλεπτα από ήρεμο αρνάκι σε μαινόμενο ταύρο. Ο γιος μου το ονομάζει «εσωτερική καταπίεση». Ένας καταπιεστής, θρονιασμένος στην καρδιά σου που σου δίνει εντολές να υψώσεις τον τόνο της φωνής σου, να πεις λόγια που μετά θα μετανιώσεις, να χάσεις τον έλεγχο, να χειροδικήσεις. Από που έρχεται ο θυμός μας;  Ποιες είναι οι καταβολές του;

Αρχαίες. Όπως όλες οι καταβολές των ενστίκτων μας. Ο θυμός είναι ένα ένστικτο. Ένας γενετικός προγραμματισμός που χρησιμεύει στην αυτοπροστασία μας…

Καλά, θα πείτε, αυτή αποτρελάθηκε τελείως. Τι θέλει να μας πει τώρα, πως ο θυμός είναι καλό και προστατευτικό συναίσθημα;

Έτσι ξεκίνησε. Ο θυμός ενεργοποιεί τον οργανισμό μας και έχει στόχο να μας προστατεύσει από την απάθεια και τις αρνητικές ενέργειες των άλλων προς το άτομό μας.

Σου λεει ψέματα κάποιος; Θυμώνεις μαζί του.

Σε απειλεί; Θυμώνεις.

Σε κλέβει; Θυμώνεις.

Φανταστήκατε να ήμασταν μακάρια ήρεμοι απέναντι στον καθένα που μας εκμεταλλευόταν ή μας έθιγε ψυχολογικά με οποιονδήποτε τρόπο; Θα κινδυνεύαμε να αφανιστούμε. Θα ήμασταν τα καταλληλότερα θύματα για κάθε είδους σωματική και ψυχολογική κακοποίηση.

Ο θυμός μπορεί να χαρακτηριστεί ως η αντίδραση του ανθρώπου στον ψυχικό πόνο. Όπως αντιδρούμε ως ηλεκτρισμένοι στο σωματικό πόνο του τσιμπήματος μιας καρφίτσας για παράδειγμα, έτσι αντιδρούμε όταν θυμώνουμε. Αναπηδούμε ψυχικά και ετοιμαζόμαστε για αντεπίθεση και προστασία.

Ο θυμός είναι ένα αρχαίο ένστικτο εντεταλμένο στην προστασία μας.

ʼρα είναι καλό πράγμα να θυμώνουμε; Να συνεχίσουμε ακάθεκτοι; Γιατί η διάσημη και για το θυμό της μοντέλα Ναόμι Κάμπελ δέχτηκε να νοσηλευτεί σε κλινική αποτοξίνωσης από το θυμό; Γιατί υπάρχουν τέτοιες κλινικές στο εξωτερικό; Γιατί οι θυμώδεις, οι οξύθυμοι άνθρωποι είναι δύσκολοι στην παρέα έως αποκρουστικοί για τους άλλους;

Η αλήθεια είναι πως στη σύγχρονη εποχή τη γεμάτη άγχος, έντονους ρυθμούς και παντός είδους καταπίεση, οι άνθρωποι δυσκολευόμαστε να έχουμε καλή επαφή με το θυμό μας. Τον καταπιέζουμε, τον αφήνουμε να θεριέψει και μετά δεν μπορούμε να τον ελέγξουμε. Τι σημαίνει «καταπιέζω το θυμό μου»;  Καταπιέζω το θυμό μου, σημαίνει τον απωθώ, δεν τον ακούω τη στιγμή που δημιουργείται. Ντρέπομαι, φοβάμαι να θυμώσω, θεωρώ πως αυτό δεν είναι σωστό, φοβάμαι να μη χάσω σημαντικές σχέσεις εξαιτίας του θυμού μου, κι έτσι δεν τον εκδηλώνω άμα τη γενέσει του. Αυτό σημαίνει πως όταν νιώσω πως θυμώνω με μια πράξη ή ενέργεια του συνανθρώπου μου, καταπιέζω τον εαυτό μου και δεν το δείχνω. Ο θυμός όμως, όπως κάθε ανθρώπινη ενέργεια δεν εξαφανίζεται μαγικά, όσο τον σπρώχνεις προς τα βάθη της ψυχής σου, τόσο θεριεύει και τόσο πιο ανεξέλεγκτος γίνεται. Με τον καιρό όλο και περισσότερος θυμός συσσωρεύεται στο υποσυνείδητό μας. Έτσι κυκλοφορούμε, σχεδόν όλοι μας, σαν ωρολογιακές βόμβες έτοιμοι να εκραγούμε με την πρώτη σημαντική ή ασήμαντη αφορμή.

Ένας άλλος λόγος που πολλοί από εμάς κουβαλούμε συσσωρευμένο θυμό μέσα μας, είναι η σωματική και ψυχολογική κακοποίηση που έχουμε υποστεί κατά την διαπαιδαγώγησή μας. Φωνές, απειλές, υποτίμηση, ταμπέλες, συγκρίσεις, απόρριψη, ξύλο. Όλα αυτά προκαλούν θυμό στο μικρό παιδί, το οποίο διδάσκεται από τους γονείς και τους δασκάλους του να μην εκφράζει τον θυμό του, γιατί θα φαει κι άλλο ξύλο, κι άλλες φωνές, κι άλλες τιμωρίες. Η παραδοσιακή κυπριακή διαπαιδαγώγηση αφήνει το ενήλικο άτομο με πολύ θυμό μέσα του, θυμό που πολλές φορές δεν αναγνωρίζει καν πως υπάρχει.

Μια άλλη άποψη για το θυμό, είναι πως κληροδοτείται από το γονιό στο παιδί σαν μια ψυχοβιολογική κληρονομιά. Ελάχιστα γνωρίζουμε ακόμη για αυτή τη νέα ανακάλυψη της γενετικής, έχει όμως αποδειχθεί πως εκτός από σωματικά χαρακτηριστικά, κληρονομούμε στα παιδιά μας και συναισθηματικές μνήμες. Έτσι μια μητέρα που κουβαλά μέσα της μεγάλα αποθέματα θυμού μπορεί να τα κληροδοτήσει στα παιδιά της κι αυτά στα δικά τους παιδιά.

Μια δύσκολη και βασανιστική γέννα φαίνεται πως μπορεί να γεμίσει τη «σακούλα του θυμού» ενός νέου ανθρώπου, που έρχεται με τραυματικό τρόπο στη ζωή. Η διαταραγμένη ζωή του εμβρύου στη μήτρα της μητέρας του, μπορεί επίσης να συμβάλει στη συσσώρευση απωθημένου θυμού. Με τον ίδιο τρόπο και κάθε τραυματική εμπειρία ιδιαίτερα στη βρεφική και παιδική ηλικία.

Ανακεφαλαιώνοντας, ο στιγμιαίος θυμός είναι ευεργετικός επειδή μας προστατεύει. Ο απωθημένος συσσωρευμένος θυμός είναι επικίνδυνος για μας και τους άλλους.

Στο επόμενο άρθρο θα απαντήσουμε στις ερωτήσεις:

-Πώς θα απαλλαχθούμε από τον απωθημένο θυμό;

-Πώς θυμώνουμε υγιεινά;

Και, για να μη θυμώσω μαζί σας, να είστε εδώ!

Θέκλα Πετρίδου

Ψυχολόγος

Το άρθρο αυτό πρωτοδημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Αγλαντζιά το 2005.

Στη σημερινή εποχή δυστυχώς τα διαζύγια είναι

συνηθισμένο φαινόμενο. Όλοι έχουμε κάποιο φίλο ή
συγγενή που πέρασε ή περνά αυτή την επώδυνη
διαδικασία. Η κυπριακή μας κουλτούρα και ανατροφή όμως
δεν μας έχει δώσει τα εφόδια και τα εργαλεία για να
μπορούμε να βοηθήσουμε αυτά τα άτομα που αγαπούμε.
΄Ολοι, λίγο πολύ ξέρουμε τι να πούμε σε κάποιον που
έχασε κάποιο αγαπημένο του πρόσωπο από φυσικά αίτια ή
σε δυστύχημα, τι να πούμε σε κάποιον που είναι βαριά
άρρωστος, αλλά δεν έχουμε διδαχθεί πως να
αντιμετωπίζουμε ένα άτομο που χωρίζει.

Συνήθως προσπαθούμε να πείσουμε αυτά τα άτομα να
γυρίσουν πίσω στον πρώην σύντροφό τους. Το διαζύγιο
θεωρείται ακόμη κάτι κακό από μόνο του. Ως κυπριακή
κοινωνία, δίνουμε περισσότερη έμφαση στο πόσο βλαβερό
και κακό είναι να χωρίσει κάποιος για τον ίδιο και στα
παιδιά του, και λίγη ή σχεδόν καθόλου σημασία στο πώς
περνά κάποιος μέσα σε έναν δύσκολο ή πεθαμένο γάμο.
Αυτό βέβαια, έχει να κάνει με το ότι η κοινωνία μας
είναι κλειστή και συντηρητική.

Για τον άλφα ή βήτα λόγο, ασφαλώς σοβαρό για το άτομο
ή το ζευγάρι που το αποφασίζει, έχει επέλθει ο
χωρισμός. Από τη στιγμή που φτάνει ένα ζευγάρι στο
σημείο να πει : «χωρίζουμε και βάζουμε μπρος το
διαζύγιο», απειροελάχιστες πιθανότητες υπάρχουν για να
αντιστραφεί αυτή η πορεία. ΄Ωστε, δεν υπάρχει κανένας
λόγος και καμιά χρησιμότητα να προσπαθούμε να πείσουμε
τους ανθρώπους που αγαπούμε, συγγενείς ή φίλους, να
αλλάξουν γνώμη για το χωρισμό. Μόνο στενοχώρια και
καταπίεση μπορούμε να τους κάνουμε να νιώσουν με αυτό
τον τρόπο και να τους απομακρύνουμε από κοντά μας και
από τη συμπαράστασή μας, την οποία τόσο πολύ έχουν
ανάγκη αυτήν την δύσκολη περίοδο. Τα άτομα που
χωρίζουν τείνουν να απομακρύνονται από συγγενείς και
φίλους που προσπαθούν να τους πείσουν να αλλάξουν
γνώμη για την απόφασή τους. Αλλά, ακόμη κι αν δεν
απομακρυνθούν από κοντά μας, κριτικάροντάς τους, θα
τους κάνουμε να νιώθουν άσχημα για τον εαυτό τους,
χαμηλή αυτοεκτίμηση και ενοχές.

Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε πως όταν κάποιος
χωρίζει, βιώνει μια περίοδο πένθους. Η ψυχή βιώνει τον
τερματισμό της σχέσης ως έναν άλλο θάνατο. Πεθαίνει ο
σύνδεσμος του ζευγάριού, η οικειότητα, τα κοινά όνειρα
και οράματα που είχαν μοιραστεί. Αυτό το πένθος,
μπορεί να φαίνεται σ’εμάς σαν κατάθλιψη ή αλλόκοτη και
ανεξήγητη συμπεριφορά. Το άτομο δηλαδή μπορεί να
κλειστεί στον εαυτό του, ν’αρχίσει να πίνει και να
καπνίζει υπερβολικά, να απέχει από κοινωνικές
εκδηλώσεις, ν’απομονώνεται και ν’απομακρύνεται από
τους άλλους. ΄Η, από την άλλη, μπορεί να δείχνει μια
πρωτοφανή εξωστρέφεια, να βγαίνει πολύ συχνά έξω, να
διασκεδάζει κατά κόρον και να αλλάζει συνεχώς
ερωτικούς συντρόφους. Και η μια και η άλλη συμπεριφορά
είναι οι δύο όψεις του ιδίου νομίσματος. Στην πρώτη
περίπτωση, το άτομο αποδέχεται το πένθος του και το
βιώνει. Στην δεύτερη περίπτωση, δεν θέλει να το
παραδεχθεί, δεν το αντέχει και απωθεί τα αρνητικά του
συναισθήματα, βγάζοντας προς τα έξω μια εντελώς
διαφορετική συμπεριφορά, η οποία συνήθως προκαλεί
αρνητικές αντιδράσεις από το στενό του περιβάλλον και
το κοινωνικό σύνολο.

Πώς συμπαραστεκόμαστε τον δικό μας άνθρωπο σε αυτή την
περίπτωση;
1. Αποδεχόμαστε την απόφασή του να χωρίσει.
2. Κατανοούμε την συμπεριφορά του αμέσως μετά το
διαζύγιο και δεν την κριτικάρουμε.
3. Προσφέρουμε τη συντροφιά μας σε δύσκολες ώρες, π.χ.
τα βράδια που είναι μόνος/η ή αν έχει παιδιά,
προσφέρουμε βοήθεια με τα παιδιά.
4. Ακούμε με προσοχή και κατανόηση τα προβλήματά του
και τα παράπονά του από τον/την πρώην σύντροφο.
5. Εμψυχώνουμε τον άνθρωπό μας, δίνοντάς του
παραδείγματα από άλλους ανθρώπους που ξεπέρασαν τα
προβλήματα του διαζυγίου και κατάφεραν να
ισορροπήσουν.
6. Εάν, βλέπουμε πως η περίοδος του πένθους,
παρατείνεται μετά τους πρώτους έξι μήνες, ή η
αυτοκαταστροφική συμπεριφορά είναι έντονη και
επικίνδυνη, προτρέπουμε το άτομο να επισκεφτεί κάποιο
ψυχολόγο.

Είναι πολύ σημαντική η ηθική βοήθεια και συμπαράσταση
προς το παιδί μας, το συγγενικό ή το φιλικό μας
πρόσωπο που περνά την εξαιρετικά δύσκολη φάση του
διαζυγίου. Ας αρχίσουμε να αλλάζουμε την συνήθως
αρνητική και απορριπτική στάση της κυπριακής κοινωνίας
και ας βοηθήσουμε τους ανθρώπους που αγαπούμε να να
περάσουν μέσα από αυτό το δύσκολο στάδιο. Με τον
ψυχολογικό πόλεμο και την απόρριψη μόνο ζημιά μπορούμε
να τους προκαλέσουμε. Αν νιώθουμε πως δεν μπορούμε να
δώσουμε οποιασδήποτε μορφής συμπαράσταση, καλύτερα ας
κρατηθούμε μακριά, σεβόμενοι την απόφασή τους, η οποία
ουσιαστικά αφορά μόνον τους ίδιους. Εάν, παρ’ευχήν,
βρεθείτε στα παπούτσια τους, θα καταλάβετε τί περνούν!

Θέκλα Πετρίδου

Ψυχολόγος κοινωνικής και κλινικής κατεύθυνσης, με
ιδιαίτερο συγγραφικό και κλινικό ενδιαφέρον σε θέματα
σχέσεων.

Πρωτοδημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Αγλαντζιά το 2005.