Όταν ένας άνθρωπος καταφέρει να διαφύγει από μια κακοποιητική σχέση, οι πρώτοι 3-6 μήνες είναι κρίσιμοι για το αν θα ξεφύγει τελικά ή όχι.
Το θύμα σε μια κακοποιητική σχέση εξάρτησης είναι συνήθως άνθρωπος με χαμηλή αυτοεκτίμηση, συναισθηματικές ανασφάλειες και ανάγκη να υποτάσσεται. Θα μπορούσαμε να το αποκαλέσουμε και μαζοχιστή. Μαζοχισμός είναι η κατάσταση στην οποία κάποιος βρίσκει ευχαρίστηση μέσα από τον πόνο. Πώς αλλιώς μπορούν να περιγραφούν κάποιες σχέσεις γονιών που καταπιέζουν και κακοποιούν τα παιδιά τους, προκαλώντας τους ενοχές για οποιαδήποτε πράξη πάει κόντρα στο θέλημα του γονιού, και επιβάλλοντας την υποχρέωση το παιδί να φροντίζει ώστε ο γονιός να είναι καλά; Πώς αλλιώς μπορούν να περιγραφούν κάποιοι γάμοι, στους οποίους μόνο ο ένας προσπαθεί και προσφέρει, ενώ ο άλλος συνεχώς παραπονιέται πως είναι κουρασμένος και απέχει και από την σεξουαλική ζωή;
Δεν είναι ανάγκη να μας χτυπάει κάποιος σωματικά, να μας γεμίζει μελανιές στο σώμα για να είμαστε θύματα κακοποίησης σε μια σχέση. Οι μελανιές στην ψυχή είναι αόρατες, αλλά πονάνε εξίσου.
Όταν αποφασίσει το θύμα λοιπόν, να κόψει τον ομφάλιο λώρο από τον θύτη του, μόλις «βγει από το κλουβί», θα είναι αδύναμο, φοβισμένο και αποπροσανατολισμένο. Δεν θα γνωρίζει πώς να συμπεριφερθεί και πώς να διαχειριστεί τα συναισθήματα του. Για χρόνια έμαθε να υποτάσσεται στην θέληση του ισχυρού θύτη, να νοιάζεται μόνο για τις ανάγκες των άλλων και ποτέ για τις δικές του. Δεν ξέρει πώς να ζήσει, επειδή δεν έχει ζήσει ποτέ ελεύθερα, πάντοτε με οδηγίες και με τον φόβο ότι εάν κάνει κάποιο λάθος θα «υποστεί τις συνέπειες» θα ακούσει φωνές, ή θα βιώστει μούτρα και παθητική επιθετικότητα.
Τον πρώτο καιρό, το θύμα θα νιώθει τρομερές ενοχές που άφησε τον θύτη, οι οποίες θα εναλλάσσονται από έντονο θυμό προς το πρόσωπο του. Στις περιπτώσεις που όταν φύγει το θύμα, βρίσκονται και «καλοθελητές», να μεταφέρουν τα μηνύματα του θύτη πως άλλαξε, πως δεν θα ξανακάνει τα ίδια, να δώσει ακόμη μια ευκαιρία, να σκεφτεί το ένα, το άλλο κτλπ, το θύμα μπερδεύεται ακόμη περισσότερο. Όταν πρόκειται για κακοποιητικό γάμο από τον οποίο έχει φύγει και υπάρχουν παιδιά στη μέση, τότε τα παιδιά και «το καλό τους», μπαίνουν σαν πρώτα όπλα στη μάχη επαναφοράς του θύματος στον χώρο του εγκλήματος.
Οι πρώτοι 3 μήνες μετά την διαφυγή του θύματος από την κακοποιητική σχέση είναι οι πιο κρίσιμοι. Σε εκείνο το διάστημα χρειάζεται στήριξη από ψυχολόγο και από ανθρώπους που έχουν ψηλή συναισθηματική νοημοσύνη, και καταλαβαίνουν πως ο φόβος, η λύπηση ή η απελπισία δεν είναι λόγοι για να επιστρέψει κάποιος σε μια κατάσταση, κακή και επικίνδυνη για τον ίδιο και την ψυχική του υγεία. Και δεν θα υποκύψουν σε εκλογικεύσεις του θύματος, πως για το καλό του τάδε ή του δείνα οφείλει να επιστρέψει. Το θύμα συχνά θα σκεφτεί πως η δική του ζωή δεν έχει αξία, και οφείλει να επιστρέψει για το καλό των άλλων, αυτών που χρησιμοποιούνται ως μοχλοί πίεσης. Για τα παιδιά του, για τον γονιό του που είναι άρρωστος, για οτιδήποτε δακρύβρεχτο και «ανθρωπιστικό» βάλει ο νους του θύτη.
Στο θύμα παρατηρείται και το φαινόμενο του «Συνδρόμου της Στοκχόλμης» όπου νομίζει πως αγαπά τον θύτη και πως ο θύτης νοιάζεται για το καλό του, ενώ στην ουσία είναι αυτός που το κακοποιεί. Νομίζει. Επειδή έτσι του έχει διδάξει ο θύτης.
Οι θύτες κάνουν grooming στα θύματα τους. Τους προετοιμάζουν με την κατάλληλη «πλύση εγκεφάλου», ώστε να πιστέψουν πως ο θύτης είναι πολύ καλός άνθρωπος, πως ότι λέει είναι σωστό και αληθινό, και πως τα κίνητρα του είναι πάντοτε αγαθά. Ο θύτης δεν κάνει ποτέ λάθος και κάνει μεγάλη χάρη στο θύμα που είναι μαζί του. Στη διαδικασία αυτής της πλύσης εγκεφάλου του θύματος, βοηθάει ιδιαίτερα και το γεγονός πως ο θύτης υποβάλλει στο θύμα πως οποιοσδήποτε έχει αντίθετη γνώμη από το θύτη, είναι επειδή ζηλεύει το θύτη. Ναι, είναι τόσο σπουδαίοι και αξιοζήλευτοι οι θύτες, αυτό πιστεύουν οι ίδιοι και αυτό υποβάλλουν/επιβάλλουν και στο θύμα τους. Ο θύτης δεν κάθεται ποτέ να συζητήσει ένα θέμα ανοιχτά με το θύμα, και ούτε εξηγεί το σκεπτικό του επαρκώς. Δίνει εντολές και οδηγίες και αναλώνεται σε ψυχολογικό πόλεμο μέσω παθητικής επιθετικότητας, και κυρίως κρατώντας μούτρα, για οποιαδήποτε πράξη ή λόγο με την οποία δεν συμφωνεί. Η οποιαδήποτε πρωτοβουλία εκ μέρους του θύματος, αντιμετωπίζεται ως ύβρις και αμφισβήτηση της «θεϊκότητας» του θύτη. «Ο θύτης δεν πρέπει ποτέ να έρχεται δεύτερος». Το θύμα δεν δικαιούται ούτε καν να διανοείται πως θα έχει ελεύθερο χρόνο για τον εαυτό του ή πως θα συμμετέχει σε χόμπι και δραστηριότητες που δεν θα παρακολουθείται στενά από τον θύτη. Σε αντίθετη περίπτωση ο θύτης παραπονιέται πως έρχεται δεύτερος και κατεβάζει τα μούτρα του για να επιτύχει το «επαναμάντρισμα» του θύματος.
Το άτομο λοιπόν που διαφεύγει από μια τέτοια κατάσταση ψυχικής τρομοκρατίας, τον πρώτο καιρό είναι αποπροσανατολισμένο και υποφέρει από στερητικό σύνδρομο. Νιώθει φόβο και ενοχές και εύκολα πέφτει σε κατάθλιψη. Είναι επικίνδυνο να αναπτύξει εθισμούς όπως στο ποτό για παράδειγμα, παρόλο που πολλά θύματα χρησιμοποιούν ήδη το αλκοόλ ως βοηθητικό για να αντέξουν την κακοποίηση προτού διαφύγουν.
Για αυτό το λόγο, οι υπηρεσίες ενός ψυχολόγου μπορεί να αποβούν πολύτιμες για το θύμα τους πρώτους 6 μήνες τουλάχιστον. Χρειάζεται θεραπεία επαναφοράς σε μια φυσιολογική ψυχολογική λειτουργία. Να μάθει ξανά ή για πρώτη φορά να ζει με ελευθερία και αυτονομία. Να σταματήσει να νιώθει ενοχές για πράγματα για τα οποία δεν φταίει. Να αγαπήσει τον εαυτό του και να μην επιτρέπει σε κανέναν να τον κακοποιεί. Να μάθει να ζει και να χαίρεται. Να ξεφορτωθεί τις ενοχές που δεν του ανήκουν και να αναπνεύσει ελεύθερα.
Πολύ συχνά οι ψυχολόγοι καλούμαστε να βοηθήσουμε στην αποθεραπεία του θύματος από μια κακοποιητική σχέση.
Για αυτό τον λόγο είμαι τόσο έντονη εναντίον της ψυχολογικής κακοποίησης. Επειδή έχω δει κι έχω δουλέψει με πολλά ματωμένα θύματα.
Εάν είστε θύμα και καταφέρατε να διαφύγετε, μην υποκύπτετε στις πιέσεις για επαναμάντρισμα. Ζητείστε επαγγελματική βοήθεια, έχουμε πολλούς καλούς ψυχολόγους και στο δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα, ας χρησιμοποιήσουμε τις υπηρεσίες τους. Όταν βρισκόμουνα σε αντίστοιχη κατάσταση η ψυχοθεραπεία με είχε σώσει. Να παίρνεις βοήθεια δεν είναι ντροπή.
Θέκλα Πετρίδου
Ψυχολόγος, συγγραφέας
