Μαγειρεύω στην κουζίνα. Τα παιδιά παίζουν δίπλα στο σαλόνι. Ξαφνικά ακούω την κόρη μου να τσιρίζει υστερικά. Τους φωνάζω : «τί πάθατε;» . Οι τσιρίδες συνεχίζονται και όταν επιτέλους παρατάω αυτό που κάνω και καταφθάνω στο χώρο του εγκλήματος, είμαι ήδη θυμωμένη, τρομερά θυμωμένη, ρωτάω τι συνέβη, ο ένας κατηγορεί τον άλλο, η μικρή ουρλιάζει πως την χτύπησε, ο μεγάλος επιδεικνύει μια εμφανή δαγκωματιά στο μπράτσο κι εγώ θέλω να τους δείρω, να τους δείρω… Δε συγκρατιέμαι, αρχίζω να φωνάζω κι εγώ και γινόμαστε μύλος…
Ένα καθημερινό παράδειγμα για το φαύλο κύκλο του θυμού. Αυτό το έντονο συναίσθημα που σε καταβάλλει και σε μεταμορφώνει σε δευτερόλεπτα από ήρεμο αρνάκι σε μαινόμενο ταύρο. Ο γιος μου το ονομάζει «εσωτερική καταπίεση». Ένας καταπιεστής, θρονιασμένος στην καρδιά σου που σου δίνει εντολές να υψώσεις τον τόνο της φωνής σου, να πεις λόγια που μετά θα μετανιώσεις, να χάσεις τον έλεγχο, να χειροδικήσεις. Από που έρχεται ο θυμός μας; Ποιες είναι οι καταβολές του;
Αρχαίες. Όπως όλες οι καταβολές των ενστίκτων μας. Ο θυμός είναι ένα ένστικτο. Ένας γενετικός προγραμματισμός που χρησιμεύει στην αυτοπροστασία μας…
Καλά, θα πείτε, αυτή αποτρελάθηκε τελείως. Τι θέλει να μας πει τώρα, πως ο θυμός είναι καλό και προστατευτικό συναίσθημα;
Έτσι ξεκίνησε. Ο θυμός ενεργοποιεί τον οργανισμό μας και έχει στόχο να μας προστατεύσει από την απάθεια και τις αρνητικές ενέργειες των άλλων προς το άτομό μας.
Σου λεει ψέματα κάποιος; Θυμώνεις μαζί του.
Σε απειλεί; Θυμώνεις.
Σε κλέβει; Θυμώνεις.
Φανταστήκατε να ήμασταν μακάρια ήρεμοι απέναντι στον καθένα που μας εκμεταλλευόταν ή μας έθιγε ψυχολογικά με οποιονδήποτε τρόπο; Θα κινδυνεύαμε να αφανιστούμε. Θα ήμασταν τα καταλληλότερα θύματα για κάθε είδους σωματική και ψυχολογική κακοποίηση.
Ο θυμός μπορεί να χαρακτηριστεί ως η αντίδραση του ανθρώπου στον ψυχικό πόνο. Όπως αντιδρούμε ως ηλεκτρισμένοι στο σωματικό πόνο του τσιμπήματος μιας καρφίτσας για παράδειγμα, έτσι αντιδρούμε όταν θυμώνουμε. Αναπηδούμε ψυχικά και ετοιμαζόμαστε για αντεπίθεση και προστασία.
Ο θυμός είναι ένα αρχαίο ένστικτο εντεταλμένο στην προστασία μας.
ʼρα είναι καλό πράγμα να θυμώνουμε; Να συνεχίσουμε ακάθεκτοι; Γιατί η διάσημη και για το θυμό της μοντέλα Ναόμι Κάμπελ δέχτηκε να νοσηλευτεί σε κλινική αποτοξίνωσης από το θυμό; Γιατί υπάρχουν τέτοιες κλινικές στο εξωτερικό; Γιατί οι θυμώδεις, οι οξύθυμοι άνθρωποι είναι δύσκολοι στην παρέα έως αποκρουστικοί για τους άλλους;
Η αλήθεια είναι πως στη σύγχρονη εποχή τη γεμάτη άγχος, έντονους ρυθμούς και παντός είδους καταπίεση, οι άνθρωποι δυσκολευόμαστε να έχουμε καλή επαφή με το θυμό μας. Τον καταπιέζουμε, τον αφήνουμε να θεριέψει και μετά δεν μπορούμε να τον ελέγξουμε. Τι σημαίνει «καταπιέζω το θυμό μου»; Καταπιέζω το θυμό μου, σημαίνει τον απωθώ, δεν τον ακούω τη στιγμή που δημιουργείται. Ντρέπομαι, φοβάμαι να θυμώσω, θεωρώ πως αυτό δεν είναι σωστό, φοβάμαι να μη χάσω σημαντικές σχέσεις εξαιτίας του θυμού μου, κι έτσι δεν τον εκδηλώνω άμα τη γενέσει του. Αυτό σημαίνει πως όταν νιώσω πως θυμώνω με μια πράξη ή ενέργεια του συνανθρώπου μου, καταπιέζω τον εαυτό μου και δεν το δείχνω. Ο θυμός όμως, όπως κάθε ανθρώπινη ενέργεια δεν εξαφανίζεται μαγικά, όσο τον σπρώχνεις προς τα βάθη της ψυχής σου, τόσο θεριεύει και τόσο πιο ανεξέλεγκτος γίνεται. Με τον καιρό όλο και περισσότερος θυμός συσσωρεύεται στο υποσυνείδητό μας. Έτσι κυκλοφορούμε, σχεδόν όλοι μας, σαν ωρολογιακές βόμβες έτοιμοι να εκραγούμε με την πρώτη σημαντική ή ασήμαντη αφορμή.
Ένας άλλος λόγος που πολλοί από εμάς κουβαλούμε συσσωρευμένο θυμό μέσα μας, είναι η σωματική και ψυχολογική κακοποίηση που έχουμε υποστεί κατά την διαπαιδαγώγησή μας. Φωνές, απειλές, υποτίμηση, ταμπέλες, συγκρίσεις, απόρριψη, ξύλο. Όλα αυτά προκαλούν θυμό στο μικρό παιδί, το οποίο διδάσκεται από τους γονείς και τους δασκάλους του να μην εκφράζει τον θυμό του, γιατί θα φαει κι άλλο ξύλο, κι άλλες φωνές, κι άλλες τιμωρίες. Η παραδοσιακή κυπριακή διαπαιδαγώγηση αφήνει το ενήλικο άτομο με πολύ θυμό μέσα του, θυμό που πολλές φορές δεν αναγνωρίζει καν πως υπάρχει.
Μια άλλη άποψη για το θυμό, είναι πως κληροδοτείται από το γονιό στο παιδί σαν μια ψυχοβιολογική κληρονομιά. Ελάχιστα γνωρίζουμε ακόμη για αυτή τη νέα ανακάλυψη της γενετικής, έχει όμως αποδειχθεί πως εκτός από σωματικά χαρακτηριστικά, κληρονομούμε στα παιδιά μας και συναισθηματικές μνήμες. Έτσι μια μητέρα που κουβαλά μέσα της μεγάλα αποθέματα θυμού μπορεί να τα κληροδοτήσει στα παιδιά της κι αυτά στα δικά τους παιδιά.
Μια δύσκολη και βασανιστική γέννα φαίνεται πως μπορεί να γεμίσει τη «σακούλα του θυμού» ενός νέου ανθρώπου, που έρχεται με τραυματικό τρόπο στη ζωή. Η διαταραγμένη ζωή του εμβρύου στη μήτρα της μητέρας του, μπορεί επίσης να συμβάλει στη συσσώρευση απωθημένου θυμού. Με τον ίδιο τρόπο και κάθε τραυματική εμπειρία ιδιαίτερα στη βρεφική και παιδική ηλικία.
Ανακεφαλαιώνοντας, ο στιγμιαίος θυμός είναι ευεργετικός επειδή μας προστατεύει. Ο απωθημένος συσσωρευμένος θυμός είναι επικίνδυνος για μας και τους άλλους.
Στο επόμενο άρθρο θα απαντήσουμε στις ερωτήσεις:
-Πώς θα απαλλαχθούμε από τον απωθημένο θυμό;
-Πώς θυμώνουμε υγιεινά;
Και, για να μη θυμώσω μαζί σας, να είστε εδώ!
Θέκλα Πετρίδου
Ψυχολόγος
Το άρθρο αυτό πρωτοδημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Αγλαντζιά το 2005.
